Η φύση δεν κάνει τίποτα ατελές ούτε μάταιο και στην περίπτωση της ορεινής υπαίθρου στις ανατολικές υπώρειες του Βιτσίου και στη Λεκάνη των Λιμνών του Δήμου Αμυνταίου αυτό επιβεβαιώνεται απόλυτα. Κι αν στο τέλειο και το ωφέλιμο προσθέσουμε και την ομορφιά τότε πορευόμαστε σίγουρα στα Paths of Peace, στα Μονοπάτια της Ειρήνης, από το Λέχοβο στα Ασπρόγεια, από εκεί ψηλά στο Νυμφαίο και από εκεί στις Αγραπιδιές, στο Σκλήθρο, στο Λιμνοχώρι, στο Χειμάδι και πάλι στο Λέχοβο.
Μπορούμε να πάρουμε την εκκίνηση για την καθηλωτική ορεινή και παραλίμνια περιήγηση από ένα από αυτά.
Σημασία δεν έχει ποια θα είναι η αφετηρία ούτε ποια θα είναι η κατάληξη του ωραίου αυτού οδοιπορικού αφηγήματος.
Σημασία έχει αυτή καθαυτή η διαδρομή, η μαγευτική πεζοπορία, της οποίας αναπόσπαστα κομμάτια εξαιρετικού ενδιαφέροντος είναι οι ονειρικοί αυτοί οικισμοί.
«Σα βγεις στον πηγαιμό για την Ιθάκη,
να εύχεσαι νάναι μακρύς ο δρόμος,
γεμάτος περιπέτειες, γεμάτος γνώσεις…» (Ιθάκη, Κ.Π. Καβάφης)
Επίσης δεν είναι αναγκαίο να διατρέξουμε μεμιάς, σε μια μέρα, την πεζοπορική αυτή ραψωδία. Τα περίπου σαράντα χιλιόμετρά της και η γεωμορφολογία τους είναι δυσβάστακτα για τα χρονάκια και τα κυβικά μας.
Μπορούμε να τη «διαβάσουμε» τμηματικά και από διαφορετική «σελίδα» κάθε φορά.
Ένα ΠαρασκευοΣαββατοΚύριακο είναι ίσως ότι πρέπει.
Η καλύτερη μάλιστα, κατά τη γνώμη μου, χρονική περίοδος γι’ αυτό είναι οι εβδομάδες που τα νερά από το λιώσιμο των χιονιών κουτρουβαλάνε ακόμη στις νεροσυρμές, το ολόφρεσκο πράσινο στρογγυλοκάθεται στις βελανιδιές και τους φράξους, τα ανθισμένα αγριολούλουδα αμφισβητούν την κυριαρχία της αναγεννημένης χλόης, που τα πουλιά του δάσους, μετά τον χειμωνιάτικο ξενιτεμό, γοητεύουν με τις τρίλιες τους τους λαχανιασμένους οδοιπόρους.
Κι αν αυτό τύχει και συμβεί σε μέρες που
«Σύννεφο, καταχνιά, δεν απερνούσε
τ’ ουρανού σε κανένα από τα μέρη.» (Η ημέρα της Λαμπρής, Δ. Σολωμός)
Τότε όλα θα είναι τέλεια!
Και ναι, προτιμότερο, πιο ρεαλιστικό για εμάς είναι να κατηφορίζουμε στα μονοπάτια. Και βεβαίως αυτό δε μειώνει ούτε κατ’ ελάχιστον την ευφορία από την προσπάθεια για την ολοκλήρωση της διαδρομής και από την ομορφιά που ξετυλίγεται σε κάθε βήμα μας είτε αυτό είναι ανηφορικό, κατηφορικό ή σε ίσιωμα.
Ώρα όμως για δράση.
Πρώτη μας αφετηρία το Λέχοβο. Το δικαιούται!
Ο Ενωτικός Σύλλογος Λεχοβιτών «Ο Προφήτης Ηλίας» με Πρόεδρο τον Βαγγέλη Στεφανίδη εμπνεύστηκε και είναι ο ίδιος, ο οποίος σε συνεργασία με το Γερμανικό Προξενείο Θεσσαλονίκης και τη χρηματοδότηση από το «Ελληνογερμανικό Ταμείο για το Μέλλον» σχεδίασε, υλοποίησε και σηματοδότησε με την αρωγή της Κοινωνικής Συνεταιριστικής Επιχείρησης «Μονοπάτια της Ελλάδας» «Τα Μονοπάτια της Ειρήνης».
Το Λέχοβο, η Μαρτυρική Κοινότητα του ολοκαυτώματος του Ιουλίου του 1943, χωριό Αρβανιτών ανθηρό άλλοτε κεφαλοχώρι κτιστάδων και μάλιστα μαστόρων της πέτρας είναι η γενέτειρα του Δασκάλου, Σχολικού Συμβούλου και ποιητή Γιώργου Μπούτση ο οποίος εμπνεύστηκε και χάρισε σ’ αυτό μια υπέροχη ακροστιχίδα
«Λαχταρώ στη ζεστή αγκαλιά σου
Ένα χάδι βουνού το πρωί.
Χρυσαφένια να δω δειλινά σου
Ορθρινά σου γεμάτα ζωή.
Βαθιά στην ψυχή μου ελπίδα
Ο πόθος για σένα πατρίδα.»
Είναι επίσης ο γενέθλιος τόπος του Γιώργου Γοράντη, Δασκάλου, Προέδρου της Κοινότητας για τρεις τετραετίες, δημιουργού του Λαογραφικού Μουσείου και βραβευμένου από την Ακαδημία Αθηνών για το εκπαιδευτικό και πολιτιστικό του έργο.
Ξεκινήσαμε από την πλατεία του Λεχόβου με την ξυλόστεγη βασιλική του Αγίου Δημητρίου, την Αστική Σχολή, τον Γεροπλάτανο και τους παραδοσιακούς κρουνούς με το γάργαρο νερό, όπου γεμίσαμε τα θερμός νερού, τα παγούρια του σήμερα και από το Μάγγο ανηφορίσαμε προς το διάσελο στον λόφο του Προφήτη Ηλία. Φωτογραφίσαμε με την άπληστη ματιά μας την υπέροχη άποψη του Λεχόβου από εκεί ψηλά και πήραμε το μονοπάτι για τα Ασπρόγεια.
Η διαδρομή από τον Συναυλιακό Χώρο του Προφήτη Ηλία ως τα Ασπρόγεια είναι μαγευτική και ξετυλίγεται μέσα σε δάσος υπέροχων βελανιδιών. Το μονοπάτι σημαδεμένο, όχι με επάρκεια, με ασπροκόκκινα ορθογώνια, δημιουργημένο στο πέρασμα των χρόνων από ξωμάχους βιοπαλαιστές και την αέναη ροή του βρόχινου νερού είναι το ίδιο που ακολουθούν και αρκούδες στη διαρκή περιδιάβασή τους για την αναζήτηση τροφής και νερού. Το μαρτυρούν αδιάψευστα τα περιττώματά τους δίπλα στο μονοπάτι και οι πατημασιές τους στα λασπόνερα της απεριποίητης και αφημένης στην τύχη της βρύσης και ποτίστρας, λίγες εκατοντάδες μέτρα από τα κιόσκια του Προφήτη Ηλία.
Δυστυχώς δεν είχαμε και πάλι την εύνοια της συγκυρίας να ανταμώσουμε κάποια απ’ αυτές και να θαυμάσουμε στο φυσικό περιβάλλον της, τη μεγαλοπρέπεια της άγριας ύπαρξής της. Μάλλον ακούνε από μακριά τις κουβέντες μας και απομακρύνονται πριν τις προσεγγίσουμε.
Είναι ταυτόχρονα το μονοπάτι που στη δεκαετία του 1950 το ’παιρνε η μπαμπα-Λένκα με την Ελενίτσα για να πάνε πεζή από τα Ασπρόγεια στον Προφήτη Ηλία, την παραμονή της γιορτής του για τον Εσπερινό, την Αγρυπνία και τη Θεία λειτουργία της επομένης, ανήμερα της γιορτής.
Το όμορφο χωριό κουρνιάζει σ’ ένα κατάφυτο μπαλκόνι κάτω από το Ρίντο, στις πλαγιές του Βιτσίου, ακούει διαρκώς τη μουσική γάργαρων νερών, αηδονιών και κούκων και σεμνύνεται γιατί ο Σεβασμιότατος Μητροπολίτης Φθιώτιδας Συμεών (Ιωάννης Βολιώτης κατά κόσμον) έλκει εκ πατρός την καταγωγή του απ’ αυτό και γιατί ο αδριάντας του Καπετάν-Βαγγέλη του Στρεμπενιώτη, κάτω εκεί στη δημοσιά, ανακαλεί στη μνήμη τον Μακεδονικό Αγώνα.
Ξεδιψάσαμε στην πέτρινη βρύση κάτω από το πλατάνι της πλακόστρωτης πλατείας, θαυμάσαμε το πέτρινο καμπαναριό της Μεταμόρφωσης του Σωτήρος, πήραμε τις απαραίτητες ανάσες ξεκούρασης, τα μπατόν στα χέρια, το απαραίτητο κουράγιο και κινήσαμε για το δυσκολότερο κομμάτι της διαδρομής τον ανήφορο για το Νυμφαίο.
Το μονοπάτι διαρκώς ανεβαίνει, στην αρχή μέσα σε δάσος βελανιδιάς με διάσπαρτους φράξους και γαύρους, ψηλότερα με οξιές και ξέφωτα με πυκνή φτέρη.
Είναι κουραστικό, όμως σε επιβραβεύει με υπέροχη θέα. Φτάσαμε στους Πάδες και στο ποτάμι που έρχεται από τον Λάκκο χαρήκαμε τον μικρό καταρράκτη.
Μετά δυο ώρες, τεσσεράμισι κοπιαστικά χιλιόμετρα και υψομετρική διαφορά αφετηρίας-τερματισμού περίπου πεντακόσια μέτρα καταλήξαμε στα Λινούρια, τα πρόθυρα της Νέβεσκας του εκπληκτικού Νυμφαίου.
Είχαμε ολοκληρώσει το πρώτο μέρος της «τριλογίας» «Τα Μονοπάτια της Ειρήνης».
Την επομένη μετά από μια χαλαρωτική διανυκτέρευση στο ονειρικό Νυμφαίο (υψόμετρο 1.350 μ.) των πετρόκτιστων λαμαρινοσκεπών σπιτιών, αρχοντικών και μη, του κομψότατου Ιερού Ναού του Αγίου Νικολάου με το ιστορικό καμπαναριό του στο πιο όμορφο μπαλκόνι του χωριού, της μοναδικής αρχιτεκτονικής Νικείου Σχολής, του Μουσείου Αργυροχρυσοχοΐας, Λαογραφίας και Ιστορίας του Νυμφαίου, (Σπίτι Χρυσικών), του Αρκτούρου και του Κέντρου Προστασίας της Αρκούδας, της γενέτειρας του Νικολάου Μέρτζου, πρώην Προέδρου του και κύριου συντελεστή της αναγέννησής του, τόπου καταγωγής του Γιάννη Μπουτάρη πρώην Δημάρχου Θεσσαλονίκης, ιδρυτή του «ΑΡΚΤΟΥΡΟΥ» και δημιουργικού οινοποιού και φυσικά του Νικολάου Σωσσίδη, επιχειρηματία και ευεργέτη του Νυμφαίου, πήραμε την εκκίνηση για το δεύτερο μέρος της «τριλογίας» των Paths of Peace, του πιο πολύμορφου και εντυπωσιακού.
Από τα Λινούρια κατηφορίσαμε λίγες εκατοντάδες μέτρα στον δημόσιο δρόμο για τον Αετό και στη συνέχεια με οδηγό τα σημάδια, ασπροκόκκινα, της διαδρομής μπήκαμε στο μονοπάτι που παλιά χρησιμοποιούσαν οι Νυμφιώτες για να κατεβούν στις Αγραπιδιές.
Η θέα είναι μεγαλειώδης. Η ματιά προσπερνά το Βέρμιο, τα Πιέρια, το Σινιάτσικο και φθάνει στον Όλυμπο.
Η Λεκάνη του Αμυνταίου, με τις τέσσερις λίμνες, το λιγνιτικό πεδίο της Εορδαίας και των Α.Η.Σ., ένα πανόραμα.
Το μονοπάτι είναι πολύ κατηφορικό, απαιτεί εγρήγορση και ελίσσεται σε δάσος βελανιδιάς. Σε δυο-τρεις περιπτώσεις αναγνώρισα κράταιγους, μικρό δέντρο ή θάμνος με κατακόκκινους σφαιρικούς καρπούς.
Χαμηλότερα, πριν τις Αγραπιδιές, το μονοπάτι διατρέχει τμήματα της πλαγιάς με λιθώνες, σωρευμένα μικρά και μεγάλα βράχια από παγετώνα. (;)
Μετά μιάμιση ώρα και αφού διανύσαμε πέντε κατηφορικά χιλιόμετρα, φθάσαμε στις Αγραπιδιές, στο χωριό του φίλου, συμμαθητή στο Γυμνάσιο και στο Λύκειο Αμυνταίου πρώην Προέδρου του Άρειου Πάγου Μιχάλη Θεοχαρίδη.
Χωρίς χρονοτριβή συνεχίσαμε την πορεία μας για το Σκλήθρο.
Δρασκελίσαμε τη δημοσιά Αμυνταίου-Καστοριάς και ακολουθήσαμε τον χωματόδρομο απέναντι, με τον οποίο ταυτίζεται πια το μονοπάτι μας. Διασχίσαμε τον μικρό κάμπο, παρακάμψαμε τον λοφίσκο όπου φιλοξενείται το Κέντρο Προστασίας Λύκου και Λύγκα και κινηθήκαμε δίπλα στο Ρέμα Ασπρογείων, στα ανάντη του, στην Κλεισούρα. Η ακροποταμιά χωροθετείται από εντυπωσιακά σκλήθρα, υγρόφιλα δέντρα με πυκνό σκουροπράσινο φύλλωμα.
Ένα ξύλινο, πρόχειρο γεφυράκι, μόνο για πεζούς, δίπλα σε μια φυσική ιρλανδική διάβαση μας βοήθησε να αλλάξουμε όχθη. Συνεχίσαμε την πορεία στην αριστερή ακροποταμιά και μετά μια ώρα από τις Αγραπιδιές και αφού διανύσαμε τεσσεράμισι χιλιόμετρα φτάσαμε στα Πευκάκια στα χαμηλά της Γκράτιστας του βουνού του Σκλήθρου.
Στο σημείο εκείνο ο χωματόδρομος έδωσε τη σκυτάλη σε μονοπάτι που ανηφορίζει ήπια στην πλαγιά της Γκράτιστας προς το διάσελο στα νότια της. Αφήσαμε στα δυτικά το όμορφο χωριό και μια μικρή παρέκκλιση του μονοπατιού μάς έφερε στη Μαύρη Πέτρα, έναν εντυπωσιακό βράχο, ίδια έπαλξη, εξαιρετικό παρατηρητήριο του σκληθριώτικου κάμπου.
Αναρριχηθήκαμε προσεκτικά στην κορυφή του. Ήταν καιρός για ανάσες ξεκούρασης και παρατήρησης του όμορφου τοπίου από διαφορετική οπτική γωνία. Το είχαμε δει και ανεβαίνοντας στο Νυμφαίο από τα Ασπρόγεια.
Ένας εύφορος κάμπος με κύριες καλλιέργειες την ονομαστή πατάτα Σκλήθρου και καλαμπόκι απλώνεται προς το Λέχοβο και τα Ασπρόγεια. Τρία ρέματα από το Λέχοβο, τα Ασπρόγεια και το Νυμφαίο σμίγουν λίγο έξω από το χωριό και σχηματίζουν το Ρέμα Ασπρογείων που μετά σύντομη διαδρομή εκβάλλει πλέον, μετά την εκτροπή του 1960, στη λίμνη Ζάζαρη με ολοφάνερες πια τις επιπτώσεις της στον χαρακτήρα της λίμνης.
Το Σκλήθρο, στις υπώρειες της Γκράτιστας, Ζέλενιτς πριν τη μετονομασία του, ήταν κάποτε σημαντικό κεφαλοχώρι και γνώρισε τον δικό του «Ματωμένο Γάμο» του 1904 στη βιτρούσκα, δίνη του Μακεδονικού Αγώνα.
Είναι ο τόπος καταγωγής, από τη μητέρα του, του πρώην Προέδρου της Δημοκρατίας Χρήστου Σαρτζετάκη. Σκληθριώτης από τη μεριά της μητέρας του είναι και ο γιατρός Άγγελος Ρακόπουλος του οποίου το όνομα είναι συνδεδεμένο όσο κανενός άλλου με τη λειτουργία του Κέντρου Υγείας Αμυνταίου.
Ο Άγγελος, φίλος αγαπητός, υπήρξε πολλά χρόνια Δημοτικός Σύμβουλος του Καποδιστριακού και Καλλικρατικού Δήμου Αμυνταίου και Πρόεδρος του Δημοτικού Συμβουλίου με Δήμαρχο τον Κων/νο Θεοδωρίδη.
Αρθρογραφεί και σχολιάζει την πολιτική και κοινωνική επικαιρότητα, κι όχι μόνο, στην έντυπη και ηλεκτρονική εφημερίδα «Περισκόπιο» του Στέλιου Α. Γαβριηλίδη.
Το Σκλήθρο είναι σήμερα πανελλήνια γνωστό για την ονομαστή ταβέρνα «Ο Θωμάς» η οποία διανύει την έκτη δεκαετία της αξιοζήλευτης αδιάλειπτης λειτουργίας της και αποτελεί σημείο γαστρονομικής αναφοράς για όσους επισκέπτονται τη γωνιά αυτή της Δυτικής Μακεδονίας.
Αφήσαμε τη Μαύρη Πέτρα στον οιονεί αναστοχασμό της, διασχίσαμε το διάσελο στα ανατολικά της και κατηφορίσαμε προς το Λιμνοχώρι και τη λίμνη Ζάζαρη. Πάλι βελανιδιές, θάμνοι και κράταιγοι, πάλι ξέφωτα, νέες ομορφιές και παλιές ιδωμένες από άλλη μεριά.
Μια έφηβη λίμνη, η Ζάζαρη, εκπλήσσει με την τιρκουάζ θωριά της και τον καταπράσινο περίγυρό της
Το Λιμνοχώρι συμπαραστάτης της μοιάζει ονειρικό.
Ο λοφίσκος με τον Άγιο Θόδωρο στην κορυφή του, τα Βαλτόνερα, το Πεδινό, ο Φανός, ο Ροδώνας, το Αμύνταιο, η Πιπερίτσα, το Καϊμακτσαλάν ξετυλίγονται προς τα εκεί που ο ήλιος βγαίνει το πρωί.
«Μάγεμα η φύσις κι όνειρο στην ομορφιά και χάρη»
Στο Café Bar Restaurant Del Lago, στα χείλη της λίμνης, κρεμάσαμε προσώρας τα μπατόν. Είχαμε διανύσει το δεύτερο μέρος της «τριλογίας». Είχαμε περπατήσει περίπου δεκαέξι χιλιόμετρα από το Νυμφαίο-Αγραπιδιές-Σκλήθρο-Λιμνοχώρι σε έξι ώρες!
Μας έμενε το τρίτο μέρος της «τριλογίας», το τμήμα Λιμνοχώρι-Χειμάδι-Λέχοβο ή το αντίστροφο. Συμφωνήσαμε να το περπατήσουμε εν καιρώ.
Είχαμε προφανώς κουραστεί αλλά το…κρύβαμε. Δε θέλαμε να κοντύνουμε τον ενθουσιασμό μας, την ανάταση, την ευφορία, την ξέχειλη ικανοποίηση από την περιπατητική μυσταγωγία γκρινιάζοντας για κράμπες, τραβήγματα στους προσαγωγούς κι άλλα.
Λίγες μέρες αργότερα όλοι ήμασταν συνεπείς στο ραντεβού για την ολοκλήρωση της «τριλογίας». Κανείς μας δεν επέτρεψε στον εαυτό του να απουσιάσει.
Ξεκίνημα πάλι από τη γραφική πλατεία του Λεχόβου. Κατηφορίσαμε στον Άγιο Μηνά, πήραμε τον δρόμο για τη Φούσια κι από το Κιλιάρ ανηφορίσαμε προς τον Αρκουδότοπο, τη Μετσκαντίτσα.
Ήταν απομεσήμερο, ο ήλιος χάιδευε τα νώτα μας και μετά τον αρχικό ανήφορο είχαμε τον πρίμο…κατήφορο στα πόδια μας. Διαλέξαμε λοιπόν την κατηφορική εκδοχή της διαδρομής. Στον αυχένα, τη Μετσκαντίτσα, ρίξαμε, με συγκίνηση, αποχαιρετιστήρια ματιά στο Λέχοβο που αφήναμε.
Κατηφορίζαμε ως συνήθως σε καταπληκτικό και πάλι δάσος βελανιδιάς ακολουθώντας το ίδιο μονοπάτι που για δεκάδες χρόνια ακολουθούσαν Λεχοβίτες για να κατέβουν στο Χειμάδι. Στα ανοίγματα του δάσους σαν από επάλξεις τοξοβολούσαμε ενεοί τις εικόνες που αποκαλύπτονταν χαμηλά μπροστά μας και πιο πέρα και ακόμη μακρύτερα. Τη Χειμαδίτιδα λίμνη και τα ακύμαντα γαλαζοπράσινα νερά της όπου αντικατοπτρίζεται το Χειμάδι, Βραπτσίνια για τους παροικούντες τους παραλίμνιους οικισμούς. Τους καλαμιώνες στην ατέρμονη ακρολιμνιά και τους νερένιους διαύλους τους όπου κωπηλατούν βαλτόπαπιες. Τους χαριτόβρυτους ερωδιούς, ορισμός της κομψότητας, που περιδιαβαίνουν με χάρη στα αβαθή και τους αργυροπελεκάνους, τους νεότερους άποικους του απίθανου υγροβιότοπου, που φτερουγίζουν μεγαλόπρεπα. Πινελιές Κλοντ Μονέ σε φυσικό κάδρο. Πιο πέρα, σε αντίστιξη, τις χαίνουσες πληγές των λιγνιτωρυχείων και τα άκαπνα, επιτέλους, φουγάρα των Ατμοηλεκτρικών Σταθμών. Δίπλα τους τα εκατοντάδες στρέμματα των φωτοβολταϊκών που μαγνητίζουν τον ήλιο για να επιτύχει ο πλανήτης μηδενικό αποτύπωμα άνθρακα ως το 2050! Και μακρύτερα στην Κέλλη τα γιγάντια φουρφούρια στο διαρκές γύρισμά τους.
Τροχοδρομήσαμε στο καινούριο Χειμάδι, παρόχθιο οικισμό που φιλοξενεί δυο-τρεις κτηνοτροφικές μονάδες, ακολουθήσαμε τον παραλίμνιο δρόμο και προσπεράσαμε με αισθήματα θλίψης τα λιγοστά πια ερείπια στο πρώτο Χειμάδι, την Κρουσοβίτσα, όπου κάποτε Λεχοβίτες ξεχειμώνιαζαν με τα κοπάδια τους.
Διασχίσαμε το Ίντσκο με τα δεκάδες στρέμματα βρίζας και στην Αγία Παρασκευή εγκαταλείψαμε τον χωματόδρομο και ακολουθώντας τα σημάδια των Μονοπατιών ανηφορίσαμε στην πλαγιά του λόφου και από το Πάτωμα κατεβήκαμε στο Λιμνοχώρι.
Χρειαστήκαμε περίπου τέσσερις ώρες για να διατρέξουμε τα δώδεκα χιλιόμετρα από το Λέχοβο.
Είχαμε ολοκληρώσει το «ωραίο ταξίδι» στα Μονοπάτια της Ειρήνης και είχαμε γίνει πιο «πλούσιοι» και πιο «σοφοί» σε εικόνες, χρώματα, ήχους, μυρωδιές, γεύσεις και πληροφορίες.
Το γιορτάσαμε όπως αρμόζει, με παγωμένο αφρώδη οίνο στο Del Lago αγκαλιάζοντας νοερά την όμορφη Ζάζαρη και προσωπικά ακούγοντας μαθητικές φωνές από το μακρινό 1976!
Θ. Τραϊανός
