Κωνσταντίνος Φάης: Ταινία “Οδύσσεια” - Ερώτημα προς τον Κρίστοφερ Νόλαν

Γράφει ο Κωνσταντίνος Φάης για το verite.gr:

Η κινηματογραφική βιομηχανία αποτελεί αναμφισβητήτως μία πανίσχυρη επιρροή για την οικουμένη. Η οπτικοακουστική μεταφορά είτε στην μεγάλη είτε στην μικρή οθόνη της εκάστοτε παραγωγής, δύναται να αποτελέσει πηγή μετάδοσης μηνυμάτων των οποίων ο χαρακτήρας διαφέρει αναλόγως την περίσταση. Εξυπακούεται πως προτεραιότητα στην περίπτωση των υπεραγωγών και όχι μόνο, αποτελεί το κέρδος, επομένως η όποια παραποίηση δεδομένων στην περίπτωση ταινιών με ιστορικό περιεχόμενο, εντάσσεται στο πλαίσιο του πειραματισμού αλλά και του ανταγωνισμού. Το επερχόμενο ‘’blockbuster’’ Οδύσσεια του Βρετανού Christopher Nolan, μάλλον δεν θα αποτελεί εξαίρεση, εντούτοις κρίνοντας από την μέχρι τώρα πορεία του στον χώρο, ο εν λόγω πασίγνωστος σκηνοθέτης και παράγωγος, δεν αφήνει πολλά περιθώρια αμφισβήτησης. Εισερχόμενοι βεβαίως στο απαιτητικό πεδίο του αρχαίου κόσμου και δει του Ελληνικού, ομολογουμένως ο πήχης ανεβαίνει και αυτό διότι η όσο το δυνατόν πιο πιστή αποτύπωση του, απαιτεί μελέτη της Ελληνορωμαϊκής γραμματείας, με σεβασμό και αφοσίωση.

Τα γυρίσματα της υπερπαραγωγής των 250 εκατομμυρίων δολαρίων ολοκληρώθηκαν μέσα στο πρώτο δεκαήμερο του Αυγούστου, είναι προγραμματισμένη να κάνει πρεμιέρα στις 17 Ιουλίου 2026 και αποτελεί μεταφορά της Οδύσσειας του Ομήρου, τον λεγόμενο νόστο του Οδυσσέα στην Ιθάκη και την επανένωση του με τους οικείους του μετά τον Τρωικό Πόλεμο. Το κάστ περιλαμβάνει βαρύγδουπα ονόματα, όπως τον Ματ Ντέιμον, τη Ζεντάγια, τον Τομ Χόλαντ, τον Τζον Μπέρνταλ και πολλούς ακόμη, ενώ την 17^η Ιουλίου συνέβη κάτι πρωτοφανές: τα εισιτήρια για τις προβολές του πρώτου Σαββατοκύριακου σε αίθουσες IMAX βγήκαν προς πώληση και σε λιγότερο από μία μέρα, τα περισσότερα είχαν εξαντληθεί. Φαντασμαγορικά ακούγονται όλα αυτά για την πλειοψηφία του κόσμου και αναμφιβόλως μιλάμε για δυνατό μάρκετινγκ, ωστόσο θα ήταν καλό να δούμε πίσω από την κουρτίνα του θεαθήναι και θα έπρεπε να τεθούν κάποια καίρια ερωτήματα σχετικά με το σενάριο της πολυδιαφημισμένης παραγωγής. Πριν δούμε ποια είναι αυτά, ας σκιαγραφήσουμε εν τάχει την αρχαία μας παρακαταθήκη, ειδάλλως η οποία εμβάθυνση θα αποβεί άκαρπη.

Εν πρώτοις στην περίπτωση των Ομηρικών Επών, ουσιαστικά έχουμε να κάνουμε με μία πρώτη προσπάθεια καταγραφής της προφορικής παράδοσης όπως αυτή μεταλαμπαδεύτηκε για εκατοντάδες χρόνια από την Εποχή του Χαλκού στην Αρχαϊκή, με τις όποιες αλλοιώσεις και προσθήκες, μέσα από τα προδρομικά είδωλα των ραψωδών, τους αοιδούς. Περί διαχρονικότητας τους ο λόγος, σημειώστε πως σε διεθνή ψηφοφορία που διοργανώθηκε από το Βρετανικό δίκτυο BBC το 2018 με την συμμετοχή 108 κριτικών, συγγραφέων και ακαδημαϊκών από 38 χώρες, σχετικά με την ιστορία που διαμόρφωσε τον κόσμο, η Οδύσσεια κατέκτησε την πρώτη θέση και η Ιλιάδα την 10η. Κάτι έχει αντιληφθεί ο Νόλαν και οι συνεργάτες του επομένως. Βασικό θέμα αμφότερων των επών, τα ‘’κλέη ανδρών’’ και το ηρωικό ιδεώδες. Γενικώς μιλώντας, κορυφαία προσωπικότητα του ηρωικού γένους είναι ο Ηρακλής των Θηβών, αλλά αυτό έχει καταστεί γνωστό τοις πάσι. Το θέμα το οποίο χρήζει περαιτέρω ανάδειξης είναι το γεγονός ότι ο μύθος του αναδύεται από τα δυο αυτά έπη και μάλιστα με τρόπο ιδιαίτερο. Η Ιλιάδα έχει χαρακτήρα πιο…πολεμικό και τρόπον τινά ‘’επίγειο’’, από την άλλη η Οδύσσεια ανοίγεται στον κόσμο της απόκοσμης γεωγραφίας και του υπερφυσικού. Κοινό τους στοιχείο, ο ανοιχτός επιλογικός ορίζοντας. Αυτή ακριβώς η αντίθεση αντανακλάται εντόνως και στην περίπτωση στου Ηρακλέους.

Τα Έπη ασχολούνται κυρίως με τους ήρωες που πολέμησαν γύρω από τα τείχη της πολυθρύλητης Τροίας ανατρέχοντας και σε προηγούμενες γενιές, επί παραδείγματι ο Νέστορας, ο οποίος αρέσκεται στο να αναπολεί επανειλημμένως την σπουδαιότητα των ανδρών εκείνης της εποχής. Ο ήρωας της προηγούμενης γενιάς που αναφέρεται πιο συχνά είναι ο ‘’λεοντόκαρδος’’ Ηρακλής. Για να γίνει πιο κατανοητό, οι ήρωες του Ομήρου είναι δεινοί πολεμιστές της εποχής με ανώτερο πνεύμα ή και καταγωγή, με όλα τα γνωστά πάθη και επιθυμίες, αρετές και ελαττώματα των καθημερινών αρχαίων Ελλήνων, αλλά και ενισχυμένη ικανότητα στο να εκπληρώσουν τις φιλοδοξίες τους. Τώρα, φανταστείτε τον Ηρακλή ως τον μακράν πληθωρικότερο ήρωα σε όλους τομείς, αντιπροσωπεύοντας τον ορίζοντα των δυνατοτήτων του ομηρικού πολεμιστή, τα απώτατα όρια της δράσης του. Στην Ιλιάδα υπάρχουν απόγονοι του στην Τροία, με έναν εκ των υιών του, τον Τληπόλεμο, να είναι αρχηγός του Ροδιακού στρατεύματος εκεί. Η αφήγηση αναφέρει επιτυχίες μάχης ανάμεσα στον Ηρακλή και την Ήρα αλλά και τον Άδη και ασφαλώς υπογραμμίζεται το γεγονός ότι μία γενιά πριν, κατέλαβε πρώτος την Τροία με μία μόνο επίθεση και μόνο έξι πλοία εν αντιθέσει με αυτήν την δεύτερη άλωση της Τροίας, όπου οι εισβολείς δεν έχουν καταφέρει να το κάνουν αυτό με τα χίλια πλοία τους για περισσότερα από εννέα χρόνια. Ευκαιρίας δοθείσης, είναι ο περίφημος μύθος του Κήτους της Τροίας και της αρπαγής της Ησιόνης. Αναφορές γίνονται και στις διενέξεις του Διός με την Ήρα λόγω του ήρωα, στον ρόλο του Ευρυσθέα ως εντολοδόχο του αλλά και της Αθηνάς ως παροχή βοήθειας στον ήρωα στην κάθοδο του στον Άδη. Η πιο ενδιαφέρουσα αναφορά στον Ηρακλή στην Ιλιάδα όμως, είναι οι στίχοι όπου ο ‘’ωκύμορος’’ Αχιλλέας, μετά το θάνατο του Πάτροκλου παρατηρεί ότι ούτε ο Ηρακλής δεν μπόρεσε να αποφύγει το πεπρωμένο του θανάτου, καθώς υπερνικήθηκε από τη μοίρα και την οργή της Ήρας. Στην Οδύσσεια τώρα, επισημαίνεται η ανυπέρβλητη ικανότητα του στην τοξοβολία αλλά και κάποιες βάναυσες πράξεις του, με την μητέρα του Αλκμήνη, και την σύζυγό του Μεγάρα, να αναφέρονται εν συντομία. Πάραυτα, το πιο εκτενές και σίγουρα καθοριστικό απόσπασμα για τον Ηρακλή, εντοπίζεται στην καθηλωτική αλλά και περιλάλητη ραψωδία Λ, την ‘’Νέκυια’’, δηλαδή την κάθοδο του Οδυσσέα στον Άδη, όπου συναντά ήρωες του παρελθόντος με τελευταίο από αυτούς τον Ηρακλή. Εκεί δίνεται μία λεπτομερής περιγραφή της άκρως τρομακτικής ζώνης του ήρωα (‘’…έργα, θάματα φαντάζαν δουλεμένα, αρκούδες, αγριογούρουνα, λιοντάρια με πύρινα βλέμματα, πόλεμοι, μάχες, φονικά, και χαλασμός ανθρώπων’’) με την ευχή εκ μέρους του αφηγητή, όμοια της να μην υπάρξει ξανά. Η έκφραση της φυσιογνωμίας του προμηνύει θανατηφόρα δράση, με τον ίδιο να προβαίνει σε έναν δραματικό μονόλογο για τα δεινά της επίγειας σταδιοδρομίας του και ύστερα να χάνεται στην άβυσσο του Κάτω Κόσμου. Μόνο που αυτή η μορφή… δεν είναι πραγματικά ο Ηρακλής, αλλά η ‘’σκιά’’ του (στίχος 602: ‘’εἴδωλον’’), καθώς ο «πραγματικός» Ηρακλής κατοικεί ως θεός στον Όλυμπο και απολαμβάνει τη συντροφιά της ‘’καλλίσφυρης’’ Ήβης. Είναι η λεγόμενη αποθέωση του Ηρακλέους, ήτοι η μεταθανάτια άνοδος του στον κόσμο των θεών. Αυτοί οι στίχοι στην Νέκυια, αποτέλεσαν αφορμή για ερωτήματα από μεταγενέστερους σχολιαστές του Ομήρου, αναφορικά με την αθάνατη φύση του ήρωα, το εάν δηλαδή πρόκειται για γνήσια Ομηρική αφήγηση ή μετέπειτα προσθήκη. Ανακεφαλαιώνοντας, στην μεν Ιλιάδα ο Ηρακλής είναι ένας… θνητός, εμβληματικός στρατηλάτης προηγούμενης γενιάς, πρότυπο για τους μαχόμενους, στην δε Οδύσσεια είναι αθάνατος και υπό μία έννοια απόκοσμος.

Μεταξύ άλλων, ένα ερώτημα λοιπόν που θα έπρεπε να μας απασχολεί άρα και να τεθεί στην εταιρεία παραγωγής, είναι το εάν ο Ηρακλής εμφανίζεται στην ταινία και επιπροσθέτως το κατά πόσο ακολουθεί την Ομηρική οδό. Θα μπορούσε να δομείται μέσω αναδρομικών σκηνών η δράση του Ηρακλέους ως πρώτου κατακτητή της Τροίας και η μετάβαση του στην θεϊκή υπόσταση, θα έλεγε κανείς η μετάβαση από την ιστορία στον μύθο. Ο μύθος του άρχισε να διαχέεται πολύ πριν από τον Ομηρική λογοτεχνία, επηρεάζοντας διανοουμένους αλλά και καθημερινούς ανθρώπους. Ο ακατάβλητος βίος του, ακριβώς από τον Hercules Primigenius, δηλαδή τον ίδιο να πνίγει τους όφεις σε ηλικία μόλις 8 μηνών, στον Hercules Invictus της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας και των Άλπεων, μεταλαμπαδεύτηκε με πάθος αποτελώντας την επιτομή του θεϊκού και του θνητού γίγνεσθαι. Διόλου τυχαίο που η Λεκάνη της Μεσογείου βρίθει από πληθώρα σχετικών αρχαίων ευρημάτων και αναφορών για ολόκληρες πόλεις που έφεραν κάποτε το όνομα του. Θα μπορούσε να είναι μίας πρώτης τάξεως ευκαιρία, να αναδειχθεί η ενδοξότερη ηρωική μορφή της πανάρχαιας Ελληνικής παράδοσης, σε παγκόσμιο βεληνεκές.

Οφείλουμε να είμαστε πραγματιστές και όχι αιθεροβάμονες. Όπερ σημαίνει πως σαφώς και δεν είναι υποχρεωμένος ο Νόλαν και ο κάθε, διακεκριμένος ή μη, παράγοντας του κινηματογράφου να απαντήσει ή να υπακούσει στα διάφορα ζητήματα. Άλλωστε, ενδέχεται η πολυσυζητημένη αυτή διασκευή να ανταποκριθεί επαξίως σε όλα τα προαναφερθέντα. Τούτων λεχθέντων, το πραγματικό ερώτημα που προκύπτει είναι το κατά πόσο είναι ευαισθητοποιημένοι οι αρμόδιοι φορείς του Ελληνισμού γενικότερα, στο να προβάλλεται διεθνώς υλικό ανταποκρινόμενο στα σωζόμενα αρχεία των προγόνων μας. Ο ρόλος του άπραγου χειροκροτητή δεν μας αρμόζει και εφόσον θέλουμε να αποτελέσουμε μία έστω υποτυπώδη συνέχεια τους εν τοις πράγμασι, όσοι εξ ημών το επιθυμούν αυτό, επιβάλλεται η επαγρύπνηση και η ενεργή συμμετοχή μας. Άγρυπνοι όσον αφορά τον νου μας κατά την Πυθαγόρεια ρήση. Αυτή είναι η αδήριτη πραγματικότητα, μακριά από μεγαλομανίες, υπερβολές και απολυταρχισμούς, μόνο με πράξεις και κατάθεση διαπιστευτηρίων θα επιφέρουμε αποτελέσματα.

ΥΓ: Ο γράφων, κατά την διάρκεια των γυρισμάτων της ταινίας, επιχείρησε να έρθει σε επικοινωνία και με την εταιρεία παραγωγής, την Syncopy Inc. αλλά και με την εταιρεία διανομής, την Universal Pictures. Τα σχετικά email δεν απαντήθηκαν ποτέ, ενώ η συστημένη επιστολή προς τα κεντρικά της Syncopy στο Λονδίνο, επέστρεψε στον αποστολέα της λόγω ‘’μετακόμισης του παραλήπτη’’.

Πηγή

Who is Who:

Ο Κωνσταντίνος Φάης γεννήθηκε στην πόλη των Ιωαννίνων το 1987. Με καταβολές από τις κωμοπόλεις του Μετσόβου και του Θέρμου Αιτωλοακαρνανίας, πραγματοποίησε σπουδές στο τμήμα των Πολιτικών Μηχανικών του Πολυτεχνείου του Μπάρι στην Ιταλία (POLIBA), ενώ το 2016 απέκτησε και πιστοποιητικό εξειδίκευσης στην Χρηματοοικονομική Διοίκηση και Διαχείριση Μονάδων από το Τμήμα Οικονομικών Επιστημών του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων. Είναι αυτοδίδακτος ερευνητής και εικαστικός στον κλάδο της Ιστορίας και της Ναυτιλίας από το 2022 είναι masterclass καλλιτέχνης της UNESCO Πειραιώς και Νήσων και της International Action Art Fair, αντιπρόεδρος του Συλλόγου εν Ιωαννίνοις Μετσοβιτών, πολιτιστικός συνεργάτης των HERMES Expo International και Hellenic News of America από την Ομογένεια των ΗΠΑ ενώ φέρει και τίτλο ‘’Διακεκριμένου ερευνητή/Distinguished Scholar’’ από την Διεθνή Ακαδημία Ηθικής της Ινδίας (IAE)