Κατά το Χιώτη ιστορικό Θεόπομπο, ο Οινοπίων, γιος του θεού Διόνυσου, έμαθε στους Χιώτες να καλλιεργούν αμπέλια και να παράγουν το «μαύρο κρασί», ένα από τα πιο αξιόλογα και φημισμένα προϊόντα που παρήγαγε η Χίος στην αρχαιότητα.Οι περιηγητές συνέδεσαν τον Αριού­σιο Οίνο με τον Όμηρο, που θεωρείται ότι έζησε στο νησί και καλλιέργησαν την θεωρία της ύπαρξης του «Οίνου του Ομήρου» ή του «Ομηρικού νέκταρος» ή της «Αμπέλου του Ομή­ρου». Οι κάτοικοι της Χίου με περηφάνεια πρόσφεραν το κρασί τους με την υπόμνηση ότι αυτό ήταν το κρασί που ο Όμηρος είχε ονομάσει «αφρίζοντα αίθοπα οίνον».Εξάλλου κι ο Αριστοφάνης στις «Εκκλησιάζουσες» προέτρεπε να πιούν το Χιώτικο κρασί, ενώ ο Αθήναιος στους «Δειπνοσοφιστές» το αναφέρει ως «χαριέστατον».Μεταξύ του όρους «Πελινναίον» και της «Μελαίνης άκρης» ορίζει με ακρίβεια την Αριουσία Χώρα ο γεωγράφος Στράβων, ως περιοχή «οίνον άριστον φέρουσα των ελληνικών»… Στην ΒΔ Χίο, όπου δεσπόζει το όρος της Αμανής, η περιοχή αυτή υπήρξε οινοφόρος και κατά τους νεότερους χρόνους, με παραγωγή εξαίρετης ποιότητας κρασιού, ιδιαίτερα της περιοχής των Κουρουνίων.Οι Ρωμαίοι, μαζί με τα φώτα του ελληνικού πολιτισμού, «μετέλαβον» και του Αριούσιου οίνου και Λατίνοι ποιητές όπως ο Οράτιος και ο Βεργίλιος τον εξυμνούν στα έργα τους.Η φήμη του εξακολουθεί και στο Βυζάντιο όταν, κατά τον Προφυρογέννητο, το χιώτικο κρασί προσφέρεται στο αυτοκρατορικό τραπέζι ως «κράτιστος» και κατά τον Μιχαήλ Ψελλό «… θρέφει την φύση του σώματος…».Ευρεία υπήρξε η χρήση του στην Ιατρική. Ο περίφημος γιατρός Γαληνός από την Πέργαμο χρησιμοποιούσε το χιώτικο κρασί στην παρασκευή διαφόρων φαρμάκων και αντιδότων.

Το ούζο στη Χίο

Το χιώτικο ούζο τυποποιείται πρώιμα και παίζει κυρίαρχο ρόλο στην κοινωνική ζωή του νησιού σαν ποτό ανδροπαρέας στην αρχή, αλλά πολύ σύντομα εισάγεται και στην τελετουργία του τραπεζιού σαν ποτό προϋπάντησης, χαιρετισμού και ορεκτικό. Παράλληλα συνηθίζεται να συνοδεύει θαλασσινά και ψάρι. Κοιτίδα μπαχαρικών και αρωμάτων η Χίος, παράγει ένα ελαφρύ και γλυκόπιοτο ούζο, βασισμένο στο κλασικό γλυκάνισο σε φόντο μάραθου και κόλιανδρου αλλά και της μοναδικής μαστίχας, ανάλογα με τη συνταγή.Σαφώς διαχωρισμένο από το τοπικό τσίπουρο, τη σούμα, που παράγεται από σύκα, το χιώτικο ούζο συνεχίζει να αποστάζεται κατά μεγάλο ποσοστό στους μικρούς χάλκινους άμβυκες – καζάνια των πατροπαράδοτων οικογενειακών βιοτεχνιών.Το ούζο εμφανίζεται πρώτη φορά στη Χίο το 1863, φέροντας την τουρκικής προέλευσης ονομασία «ρακί». Από το 19ο αιώνα και ύστερα η απόσταξη του λαμβάνει βιοτεχνικό και βιομηχανικό χαρακτήρα, ώσπου γίνεται μονοπώλιο κυρίως του ελληνικού πληθυσμού ανά τον κόσμο, και στη συνέχεια της ελεύθερης πλέον από το ζυγό Ελλάδας.
Μεγάλες ποσότητες ούζου εξάγονται στη Δυτική Ευρώπη, φέροντας την ένδειξη uso, που σημαίνει «προς χρήση», ακολουθούμενη από το λιμάνι προορισμού. Με την πάροδο του χρόνου η λέξη υιοθετείται από τους Έλληνες, γράφεται και προφέρεται ως «ούζο», καθιερώνοντας τη σημερινή ονομασία για το συγκεκριμένο παραδοσιακό ποτό.
Το χαρακτηριστικό του άρωμα οφείλεται σε διάφορα βότανα ή φυτά, αλλά κυρίως στο γλυκάνισο. Αποκλειστικά στη Μυροβόλο Χίο, για τον ίδιο σκοπό χρησιμοποιείται κατά κόρον η μαστίχα.

Η τέχνη της απόσταξης

Η απόσταξη του αλκοόλ με τα μυρωδικά ανέκαθεν γινόταν σε παραδοσιακούς χάλκινους άμβυκες περιεκτικότητας περί τα 1000 λίτρα με τη χρήση αποστακτικής στήλης. Η περιεκτικότητα αυτή θεωρείται μικρή για την σύγχρονη ποτοποιία, έτσι πολλά εργοστάσια παραγωγής χρησιμοποιούν τις παραδοσιακές αναλογίες στο πολλαπλάσιο, κάνοντας μια μικρή παραχώρηση όσον αφορά στο χρώμα. Το απόσταγμα της ανωτέρω διαδικασίας υποχρεωτικά αποτελεί στο ελάχιστο το 20% ενός μπουκαλιού ούζου, ενώ στην ιδανική περίπτωση χρησιμοποιείται το 100% του αποστάγματος. Τίποτα όμως δεν πάει χαμένο. Το υπόλοιπο στη συνηθέστερη περίπτωση αρωματίζεται είτε με φυσικό αποσταγμένο εκχύλισμα αλκοόλης ή άλλοτε με διαβροχή των ίδιων των μυρωδικών βοτάνων που περιέχονται στον άμβυκα. Το τελικό αποτέλεσμα εξαρτάται από τη συνταγή καθώς και την τέχνη του εκάστοτε ποτοποιού. Θα πρέπει όμως υποχρεωτικά να είναι από 38,5ο ως 55ο σε περιεκτικότητα αλκοόλ, κάτι που μπορεί εύκολα να διαπιστωθεί με τη χρήση ενός ειδικού  εργαστηριακού οργάνου που καλείται αλκοολομέτρου, αν πρόκειται πράγματι για ούζο και θέλει όντως να λέγεται έτσι, καθώς η διαδικασία παρασκευής προστατεύεται από ειδικό νομικό πλαίσιο.
Το ελληνικό ούζο αποτελεί προστατευόμενη ονομασία προέλευσης για το ευρωπαϊκό δίκαιο, συνεπώς δεν υπάρχει περίπτωση να κυκλοφορήσει ούζο άλλης χώρας. Ακόμα κι αν γίνει ποτέ αυτό, σίγουρα δε θα πρόκειται για ούζο παρά για απομίμηση.

Εσπεριδοειδή

Ο χαρακτηρισμός “μυροβόλος”, καμία έκπληξη δεν προκαλεί στον επισκέπτη, αφού τα αρώματα του Κάμπου τον αγγίζουν από την πρώτη κιόλας στιγμή που θα ξεκινήσει την περιήγησή του στον πράσινο πυρήνα του νησιού. Στενά σοκάκια, ψηλοί, πέτρινοι μαντρότοιχοι, φυλλωσιές δέντρων που ξεπροβάλλουν από παντού και αρώματα που τυλίγουν τον επισκέπτη και τον ταξιδεύουν σε άλλους χώρους.Η καλλιέργεια των εσπεριδοειδών αποτέλεσε άλλη μια από τις καινοτομίες που εισήγαγαν οι κατά τα άλλα σκληροί κατακτητές Γενοβέζοι (1348-1566).Αφού διαπίστωσαν ότι τα αειθαλή αυτά δέντρα είχαν τη δυνατότητα να ευδοκιμήσουν, ξεκίνησαν την εισαγωγή τους από την Ιταλία και με ζήλο προώθησαν την καλλιέργειά τους σε περιοχές απάγκιες και με πολλά νερά.Μια τέτοια περιοχή ήταν και ο Κάμπος, ο οποίος μεταβλήθηκε πολύ γρήγορα σε έναν απέραντο πορτοκαλεώνα. Οι Χιώτες εντούτοις, βλέποντας το πόσο ευδοκιμούσαν οι πορτοκαλιές στο νησί, άρχισαν και την εισαγωγή τους από τις χώρες της βορείου Αφρικής.Αξίζει να σημειωθεί εδώ ότι, αντίθετα με ό,τι πιστεύεται, οι μανταρινιές δεν αποτέλεσαν καινοτόμο καλλιέργεια των Γενοβέζων, αλλά υπάρχουν μαρτυρίες ότι εισήχθησαν γύρω στο 1860-62 από την χιώτικη οικογένεια των Χωρέμηδων οι οποίοι τις έφεραν από τις Ινδίες, τις καλλιέργησαν στα δικά τους κτήματα και στη συνέχεια η καλλιέργειά τους επεκτάθηκε σε ολόκληρο τον Κάμπο.Πρόκειται ουσιαστικά για μια περιοχή με άφθονα υπόγεια ύδατα τα οποία ευνοούν την καλλιέργεια των “χρυσών μήλων των Εσπερίδων”, όπως τα αποκαλούσαν οι αρχαίοι Έλληνες, αν και είναι γνωστό ότι πρόκειται για ευπαθή δέντρα.Η συγκομιδή γίνεται από τους καλλιεργητές οι οποίοι μαζεύουν τα εσπεριδοειδή ένα – ένα, τα τοποθετούν σε πλαστικά κιβώτια και είτε τα πωλούν είτε τα πηγαίνουν στο Εργοστάσιο Χυμών της Χίου για χυμοποίηση.Για αιώνες ολόκληρους, το πορτοκάλι το πουλούσαν με το κομμάτι. Μετά από τη διαδικασία του “διαλέγματος”, οι διαλεχτές τα μετρούσαν κατά πεντάδες και έτσι τα παρέδιδαν στους εμπόρους.Οι Γερμανοί κατακτητές όμως εισήγαγαν τη μέθοδο του ζυγίσματος και η πρακτικότητα του μέτρου αυτού το διατήρησε ζωντανό μέχρι και τις μέρες μας.Αυτός είναι και ο λόγος για τον οποίο ο επισκέπτης που περιηγείται μέσα στους δαιδαλώδεις δρόμους του Κάμπου δεν μπορεί παρά να ταξιδέψει μέσα στα περιβόλια με μόνους οδηγούς την όσφρηση και τη φαντασία, αφού οι καλλιέργειες περιβάλλονται από ογκώδεις πετρόκτιστους μαντρότοιχους, σκοπός των οποίων είναι η προστασία από τους νοτινούς ανέμους και το κρύο που καταστρέφουν τα δέντρα.Η ποικιλία των μανταρινιών που παράγεται στην Χίο είναι μοναδική. Τα χιώτικα μανταρίνια είναι γνωστά ως τα καλύτερα μανταρίνια.Επειδή τα πορτοκάλια ωριμάζουν μέσα στο χειμώνα, ενώ τα μανταρίνια είναι πρωιμότερα, καθίσταται σαφές ότι τα ευπαθή αυτά δέντρα έρχονται αντιμέτωπα με τις σκληρές καιρικές συνθήκες.Η σοδειά κινδύνεψε και καταστράφηκε πολλές φορές από τις κακοκαιρίες και η απώλεια των οικονομικών πόρων που αυτή εξασφάλιζε έκανε τους καλλιεργητές εφευρετικότερους.Συχνά λοιπόν, προκειμένου να “σπάσουν” την παγωνιά και να προστατεύσουν τους καρπούς τους, οι περιβολάρηδες ανάβουν μικρές φωτιές κατά πυκνά διαστήματα σε όλη την έκταση του περιβολιού.Το πλούσιο φύλλωμα των δέντρων δημιουργεί έναν πράσινο θόλο ο οποίος συχνά κατορθώνει να κρατήσει τη ζεστασιά της φωτιάς και να περισώσει τους καρπούς.Τα εσπεριδοειδή της Χίου εξάγονταν στην Κωνσταντινούπολη, στη Μαύρη Θάλασσα, στη Σμύρνη, στην Αίγυπτο και σε όλη την Ανατολή από διάφορους εμπόρους οι οποίοι ναύλωναν πλοία για αυτόν ακριβώς το σκοπό.Από το 1930 και μετά, οπότε και εμφανίστηκαν οι συνεταιρισμοί, εξαγωγές άρχισαν να γίνονται και σε πολλές χώρες της ανατολικής Ευρώπης. Οι χρήσεις των εσπεριδοειδών δεν περιορίζονται στην απλή κατανάλωσή τους ή στη χυμοποίησή τους από το Εργοστάσιο Χυμών σε διάφορα είδη αναψυκτικών. Χρησιμοποιούνται επίσης για την παραγωγή γλυκών του κουταλιού και αιθέριων ελαίων.Επίσης οι φλούδες των εσπεριδοειδών χορηγούνται από το Εργοστάσιο Χυμών στους κτηνοτρόφους για ζωοτροφή, κυρίως για τα ζώα γαλακτοπαραγωγής, για τα οποία θεωρείται άριστη.

Αμανίτες

Οι αμανίτες είναι είδος μανιταριού που φυτρώνει κυρίως στα βόρεια του νησιού. Η λέξη αμανίτης προέρχεται από το αρχαίο τοπωνύμιο Άμανος, όρος της Μικράς Ασίας, όπου αφθονούσαν τα μανιτάρια, ενώ αναφέρεται σε κλασικά συγγράμματα της Αρχαίας Ελληνικής και Ρωμαϊκής εποχής.
Η πιο κατάλληλη εποχή για τη συγκομιδή αμανιτών στη Χίο, και συγκεκριμένα στο βόρειο τμήμα της, είναι το φθινόπωρο, μετά τις πρώτες βροχές. Τους βρίσκουμε συνήθως κάτω από τα πεύκα, μόνους τους ή σε ομάδες 2-3 μανιταριών. Οι αμανίτες αποτελούν εξαιρετικό τηγανιτό μεζέ, συνοδευόμενοι από ούζο.
Ζυμαρικά Χίου
Στη γαστρονομία της Χίου εντάσσονται και διάφορα είδη ζυμαρικών, τα οποία προσφέρουν γευστική ιδιαιτερότητα και απόλαυση, ενώ συνδυάζονται με ποικιλία κρεάτων αλλά και θαλασσινών. Τα εν λόγω είδη, τα οποία παράγονται από τοπικές οικοτεχνίες, είναι ανάμεσα στα άλλα και τα εξής:
• Ταλιατέλες κατσαρές με μαστίχα, οι οποίες συνοδεύουν άρτια, λευκά κρέατα όσο και λευκές σάλτσες με μείγματα παραδοσιακών τυριών.
• Χερίσια μακαρόνια του σπάρτου, τα γνωστά χειροποίητα ζυμαρικά, που ταιριάζουν απόλυτα με μαγειρευτά, κοκκινιστά φαγητά, αλλά σερβίρονται και μόνα τους με φρεσκοτριμμένη ντομάτα και ροδέλες ελιάς.
• Στριφτάρια με χιώτικο μανταρίνι, ζυμαρικά που συνδυάζονται επιτυχώς με λευκά κρέατα αλλά και με θαλασσινά.
• Φυτιλάκι στριφτό, τοπικό ζυμαρικό για όλα τα γούστα.

Το μεγάλο κέφι το συναντάς στα πανηγύρια, όπως το Δεκαπενταύγουστο στο Πυργί, όπου γίνεται το σώσε και θα έχεις την ευκαιρία να μυηθείς στα βήματα του τοπικού χορού «πυργούτσικος». Εκεί θα μάθεις γιατί οι Χιώτες πηγαίνουν δυο-δυο: πρόσεξε πώς χορεύουν!

Για τους ανθρώπους που αγαπούν τη φύση, η Χίος παρουσιάζει ενδιαφέρον τόσο από πλευράς χλωρίδας όσο και πανίδας. Η γεωγραφική της θέση έχει σαν αποτέλεσμα την συνεύρεση ευρωπαϊκών αλλά και ασιατικών ειδών, ενώ σημαντικός είναι ο αριθμός των ενδημικών φυτών, κυρίως αγριολούλουδων και αρωματικών.

Διακοπές στη Χίο σημαίνει εξερεύνηση, βουτιές σε βαθιά καταγάλανα νερά, μοναδικές γεύσεις, και επαφή με την παράδοση. Το νησί είναι ιδανικός προορισμός για όλο τον χρόνο, ενώ αν επισκεφτείς τη Χίο το Πάσχα θα ζήσεις τη μοναδική εμπειρία του ρουκετοπόλεμου στο Βροντάδο.