Πίσω από την «ελαφρότητα» του σκίτσου κρύβεται η σοβαρότητα του βιώματος όπως φιλία, αντοχή, υπομονή, χιούμορ στην πίεση, κι εκείνη η ήσυχη υπερηφάνεια του «προστατεύω τον τόπο μου». Χωρίς προπαγανδιστικά συνθήματα, με το μέτρο της τεκμηρίωσης και τη φράση-πυξίδα «υπηρετείς καλύτερα την αγάπη όταν υπηρετείς την αλήθεια», ο Παππάς ξεχωρίζει καθαρά την κριτική από τη λογοκρισία και μετατρέπει την πίεση σε δημιουργική ενέργεια. Στη συνέντευξη που ακολουθεί, συζητήσαμε για το πώς η Ιστορία χωρά σε ένα καρέ, για τη λεπτομέρεια που δίνει παλμό στη σελίδα και για μια θητεία που παράλογη, σκληρή, ανθρώπινη μένει μέσα μας σαν γλυκόπικρη ανάμνηση.
Του Νεκτάριου Ντούζουγλη – Χορμοβίτη
Η θητεία παραμένει κοινός παρονομαστής διαφορετικών γενεών. Ποια σκηνή του «Απ’ τη σκοπιά μου» θέλεις να αγγίζει εξίσου έναν 18χρονο που μπαίνει τώρα και έναν 35χρονο που νόμιζε πως τα άφησε πίσω;
Αν και θεωρώ πως το συγκεκριμένο κόμικ δεν μπορεί να απορροφηθεί τμηματικά αλλά μόνο στην ολότητα του, μια σκηνή πιστεύω πως ξεχωρίζει περισσότερο απ΄όλες και δημιουργεί έντονα συναισθήματα σε στρατευμένους και μη. Πρόκειται για μια πανοραμική απεικόνιση του πρώτου πρωινού με παραλλαγή στο κέντρο. Η πρώτη μέρα στα χακί, η πρώτη στιγμή που αλλάζει ο ρόλος σου πραγματικά. Το χάος και το άγχος. Το ψάρι μες την γυάλα. Που δεν ξέρεις ποιος είναι ποιός, και σαφώς το τί θα ακολουθήσει.
Το χιούμορ λειτουργεί ως βαλβίδα στην πίεση, αλλά μπορεί να «ελαφρύνει» μια βαριά στιγμή. Πότε το επιλέγεις συνειδητά και πότε προτιμάς τη σιωπή για να μιλήσει το βίωμα;
‘Όποιος έχει υπηρετήσει, γνωρίζει πολύ καλά πως ο στρατιωτικός βίος χαρακτηρίζεται από έντονο καυστικό χιούμορ σε όλες τις κατάλληλες και ακατάλληλες στιγμές. Ήταν συνειδητή επιλογή το χιούμορ να είναι σημαντικό στοιχείο σε αρκετές σελίδες. Εκεί που απουσιάζει είναι εκεί που δεν εξυπηρετεί την ανάπτυξη του χαρακτήρα μέσα από την καθημερινότητα και τις δυσκολίες.
Η τέχνη οφείλει ελευθερία αλλά και σεβασμό απέναντι στους ανθρώπους που αναπαριστά. Πού χαράζεις τη δική σου γραμμή και ποια σκηνή έχεις «κατεβάσει» έναν τόνο για λόγους δεοντολογίας;
Η πατριωτική–ιστορική οπτική συχνά παρεξηγείται μεταξύ αγάπης και εξιδανίκευσης. Με ποια κριτήρια κρατάς την αφήγηση ανοιχτή, ακριβή και χωρίς προπαγανδιστικά τσιτάτα (Την ίδια στιγμή που αριστερίζοντες καλλιτέχνες αφιερώνουν την τέχνη τους στην προπαγάνδα)
Η αγάπη αυτή δεν μπορεί να αποτελείται μόνο από μύθους. Υπηρετείς καλύτερα την αγάπη όταν υπηρετείς την αλήθεια, καθώς μόνο έτσι δίνεις την πραγματική διάσταση των καταστάσεων και την κριτική για να υπάρξει βελτίωση. Το αγνό πάθος έτσι παίρνει μορφή, και η αγάπη για την ιδέα και για το βίωμα παίρνει σάρκα και οστά. Έτσι πλέον είναι προσιτό, δύσκολο και σκληρό αλλά συνάμα και σωστό.
Διαβάστε Επίσης:
Κωνσταντίνος Παππάς: «Θέλω να μπορέσω να αποδώσω την ιστορία μας με έναν σύγχρονο εικαστικό τρόπο…»
Στον δημόσιο λόγο συγχέεται η κριτική με τη λογοκρισία. Ποια είναι για σένα η πρακτική διαχωριστική γραμμή μεταξύ των δύο; και πώς μετατρέπεις την πίεση σε δημιουργική ενέργεια χωρίς αυτολογοκρισία;
Ως θύμα του “cancel culture”, και παρατηρώντας τις καταστάσεις και αντιδράσεις μετά από την δική μου υπόθεση, θεωρώ πως πραγματικά έχει χαθεί κάθε κοινωνική συνοχή και δυνατότητα συνεννόησης. Προσωπικά θεωρώ απαράδεκτη την επίκληση σε βία και την ρητορική απενοχοποίησης της. Αν κάποιος “καλλιτέχνης” επικαλείται διαρκώς ιδεολογικά φορτισμένη ορολογία για να δικαιολογεί την βια προς τους πολιτικούς του αντιπάλους και μη, εκεί δεν θα έπρεπε να συζητάμε καν αν είναι δίκαιη η κριτική. Η ελευθερία της έκφρασης προστατεύεται από το σύνταγμα, αλλά κάθε πράξη και λόγος έχει συνέπειες. Η λογοκρισία, ο ορισμός της στην πράξη, δεν είναι τόσο συχνό φαινόμενο. Οι συνέπειες της ρητορικής ή και πρακτικής δεν είναι λογοκρισία απαραίτητα.
Η ηθική της αναπαράστασης απαιτεί τεκμηρίωση και μέθοδο· ποια διαδικασία ακολουθείς (πηγές, cross-check, δοκιμαστικές αναγνώσεις) πριν «δέσεις» μια δύσκολη σκηνή, και πότε επιλέγεις να απαλύνεις ή να δείξεις τη σκληρότητα;
Δεν είναι μυστικό πως η κύρια πηγή έμπνευσης μου δεν είναι απλά η ιστορία αλλά η στρατιωτική ιστορία. Συνεπώς, ανατρέχω διαρκώς σε αφηγήσεις, ημερολόγια, ημερήσιες στρατιωτικές αναφορές, και σε οπτικοακουστικό υλικό, ειδικά όταν πρόκειται για νεότερες συγκρούσεις. Βέβαια, η εικόνα του πολέμου είναι βίαιη, απάνθρωπη και σκληρή. Αν θες να εστιάσεις στην ανδρεία, θα δείξεις την έφοδο προς το χαράκωμα, εφ όπλου λόγχη. Αν θες όμως να εστιάσεις στην απόλυτη καταστροφή, τότε θα δείξεις την εικόνα ενός χαρακώματος από την σύγχρονη Ουκρανία η από την μάχη του Βερντέν, μετά από τον βομβαρδισμό πυροβολικού. Εκεί χάνεται η δόξα, εκεί δεν υπάρχει τιμή και πλέον βλέπεις κατάματα το τίμημα.
Η εικόνα γίνεται κοινωνικός λόγος όταν η φόρμα υπηρετεί το συναίσθημα. Με ποια οπτικά εργαλεία αποφεύγεις τον διδακτισμό και τι πρακτικό tip θα έδινες σε νέους δημιουργούς για «τέχνη με άποψη»;
Η τέχνη πάντα θα υπηρετεί το συναίσθημα. Αυτό γίνεται και συνειδητά και ασυνείδητα. Το προς τα που θα το στοχεύσει ο καλλιτέχνης είναι το κομμάτι της τακτικής του αντίληψης και στόχευσης. Το έργο του εκάστοτε καλλιτέχνη, σε σύγκριση με προγενέστερα ή μεταγενέστερα έργα του, είναι ένας τρόπος να χαρτογραφηθεί ο χαρακτήρας του. Πλέον διακρίνονται οι προβληματισμοί του, οι ιδέες και τα ιδανικά του. Και έτσι διακρίνεται και η αποφασιστικότητα του, η αμειλιξία του. Αν δεν υπάρχει περιθώριο για μετάθεση από τις θέσεις του, τότε αναμφίβολα θα καταλήξει αν ασκεί το έργο του, με αυστηρό και ίσως ειρωνικό τρόπο. Συνεπώς αυτή θα είναι η συμβουλή μου. Να αποφευχθεί η ειρωνεία και η αλαζονεία. Και στην τέχνη και πέρα από αυτή.
Who is Who:
Ο Κωνσταντίνος Παππάς (Αθήνα, 1999) μεγάλωσε στο Περιστέρι και σπούδασε στο Τμήμα Συντήρησης Αρχαιοτήτων και Έργων Τέχνης του ΠΑΔΑ. Το 2021 κυκλοφόρησε το ιστορικό κόμικ Εκ της Κόνεως για τη μάχη του Δραγατσανίου (1821), ενώ το 2023 ακολούθησε το 60 χλμ. έξω από την Άγκυρα για τη μάχη του Πολατλί (1921). Υπηρέτησε στις Ένοπλες Δυνάμεις από το φθινόπωρο του 2023 έως το καλοκαίρι του 2024 και σήμερα αναπτύσσει το βιωματικό κόμικ Απ’ τη σκοπιά μου σε συνεργασία με τις εκδόσεις Έσοπτρον.
