«Η πιο σκληρή και η πιο σκοτεινή τιμωρία» – έτσι περιέγραφε ο Κικέρωνας τη σταύρωση, μια μέθοδο βασανισμού και θανάτωσης που χρησιμοποιούταν στην εποχή της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας για τους θανατοποινίτες. Θεωρούμενη απάνθρωπη και βίαιη, τόσο για το σώμα όσο και για το πνεύμα, αυτή η πρακτική δεν επιβαλλόταν σε Ρωμαίους πολίτες, αλλά αποκλειστικά σε σκλάβους, ξένους και επαναστάτες.
Αυτός ο τύπος θανατικής καταδίκης ήταν ιδιαίτερα διαδεδομένος στους αρχαίους πολιτισμούς. Οι πρώτες αναφορές για την πρακτική του στους Ρωμαίους χρονολογούνται γύρω στο 200 π.Χ. Η σταύρωση απαγορεύτηκε τελικά σε ολόκληρη τη Δυτική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία από τον Κωνσταντίνο στις αρχές του 4ου αιώνα, ο οποίος απαγόρευσε στα δημόσια δικαστήρια να επιβάλλουν αυτή την ποινή.
Πώς γινόταν η σταύρωση;
Ο καταδικασμένος, αφού κρινόταν ένοχος από έναν δικαστή, μαστιγωνόταν αρχικά και στη συνέχεια οδηγούνταν στον τόπο της εκτέλεσης της θανατικής ποινής. Στον λαιμό του εγκληματία κρεμόταν ο Titulus, μια πινακίδα που έγραφε πληροφορίες για το έγκλημα που είχε διαπράξει, την ποινή και το όνομα του καταδικασμένου. Αφού του αφαιρούσαν τα ρούχα και τον άφηναν γυμνό, ως επιπλέον ταπείνωση, ο κατάδικος αναρτιόταν στον σταυρό και αφερόταν να πεθάνει από έναν οδυνηρό και φρικτό θάνατο, κρεμασμένος από τα χέρια με καρφιά ή σχοινιά.
Χρησιμοποιούνταν επίσης μέθοδοι για την παράταση των βασάνων του κρατουμένου, όπως ναρκωτικά ποτά και ένα μείγμα νερού και ξιδιού, προκειμένου να αποσπαστεί μια πλήρης ομολογία. Καθ’ όλη τη διάρκεια της τιμωρίας, ο τόπος της σταύρωσης φυλασσόταν από στρατιώτες για να εμποδίσουν συγγενείς ή φίλους του καταδικασμένου να προσπαθήσουν να τον σώσουν. Σπάνια ο θάνατος του ατυχούς επιταχυνόταν από εξωτερική παρέμβαση, αλλά αν συνέβαινε, γινόταν με ένα χτύπημα δόρατος στην καρδιά ή σπάζοντας τα πόδια του θύματος, προκαλώντας έτσι ασφυξία.
Η σταύρωση του Ιησού
Η σταύρωση του Ιησού αφηγείται και στα τέσσερα κανονικά Ευαγγέλια και η αφήγησή της θεωρείται από όλες τις χριστιανικές Εκκλησίες ένα αντικειμενικά ιστορικό γεγονός. Αυτό επιβεβαιώνεται επίσης από την ιστορική ανάλυση του γεγονότος, η οποία επιβεβαιώνει την πιθανότητα των γεγονότων με τις τεχνικές σταύρωσης της ρωμαϊκής εποχής.
Ομοιότητες και διαφορές μεταξύ των Ευαγγελίων
Παρόλα αυτά, τα Ευαγγέλια παρουσιάζουν αποκλίσεις τόσο από ιστοριογραφική άποψη όσο και διαφορές στις ίδιες τις αφηγήσεις τους, όπως στην περίπτωση της ώρας της σταύρωσης, την οποία ο Ιωάννης τοποθετεί μετά το μεσημέρι, ενώ στο Ευαγγέλιο του Μάρκου η δηλωμένη ώρα είναι 9 το πρωί. Διαφορές μπορούν επίσης να βρεθούν όσον αφορά την ημερομηνία του γεγονότος μεταξύ των διαφόρων κειμένων. Τα τρία συνοπτικά Ευαγγέλια αναφέρουν ως ημερομηνία το Πάσχα, εκείνη τη χρονιά στις 15 Νισάν, ενώ στο Ευαγγέλιο του Ιωάννη αναφέρεται ως ημερομηνία της τιμωρίας η προηγούμενη ημέρα.
Διαφορετικές είναι επίσης οι εκδοχές για τη βοήθεια που δόθηκε από τον Σίμωνα τον Κυρηναίο στη μεταφορά του σταυρού. Τα τρία συνοπτικά Ευαγγέλια αναφέρουν αυτή την μορφή, ενώ απουσιάζει εντελώς από την αφήγηση του Ιωάννη, ίσως για να τονιστεί ότι ο Χριστός ακόμη και στον πόνο και την ταλαιπωρία ήταν πλήρως κύριος της δικής του μοίρας.
Το Όρος Καλβαρίου
Οι Ευαγγελιστές συμφωνούν στην ένδειξη του Καλβαρίου (λατινική ονομασία) ή Γολγοθά (αραμαϊκή ονομασία) ως τόπου της σταύρωσης του Ιησού. Αν και στη λαϊκή κουλτούρα έχουμε συνηθίσει να το ακούμε ως «Όρος Καλβαρίου», στην πραγματικότητα ο Γολγοθάς ήταν ένας μικρός λόφος λίγων μέτρων, του οποίου το ιδιαίτερο σχήμα οδήγησε στο να ονομαστεί «Κρανίο». Σύμφωνα με έναν χριστιανικό θρύλο, το όνομα Καλβαρίου προέρχεται από το γεγονός ότι εκεί ήταν θαμμένος ο κρανίο του Αδάμ, ο οποίος έπρεπε να καθαριστεί με το αίμα του Χριστού.
Ο Titulus Crucis: Διαφορετικές εκδοχές
Αξίζει να σημειωθεί ότι και οι τέσσερις Ευαγγελιστές παρουσιάζουν μια διαφορετική εκδοχή της επιγραφής που ήταν χαραγμένη στον Titulus Crucis, την πινακίδα όπου αναγραφόταν το έγκλημα του καταδικασμένου. «Ιησούς ο Ναζωραίος, ο Βασιλιάς των Ιουδαίων» είναι η εκδοχή του Ευαγγελίου του Ιωάννη, ενώ τα άλλα Ευαγγέλια αναφέρουν το καθένα μια διαφορετική επιγραφή: «Αυτός είναι ο Ιησούς, ο βασιλιάς των Ιουδαίων» στον Ματθαίο, «Αυτός είναι ο βασιλιάς των Ιουδαίων» σύμφωνα με τον Λουκά και «Ο βασιλιάς των Ιουδαίων» στο Ευαγγέλιο του Μάρκου.
Ακόμη και οι τελευταίες λέξεις του Ιησού διαφέρουν στις διάφορες ευαγγελικές εκδοχές, ενώ στον Ιωάννη δεν υπάρχει καμία αναφορά σε αυτές. Ακόμη και η ίσως πιο διάσημη φράση της σταύρωσης «Πάτερ άφες αυτοίς, ου γαρ οίδασι τι ποιούσι» (Πατέρα συγχώρεσέ τους, γιατί δεν ξέρουν τι κάνουν) θεωρείται από τους μελετητές αμφίβολης αυθεντικότητας.
Η Αποκαθήλωση από τον Σταυρό
Είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι μόνο στο Ευαγγέλιο του Ιωάννη αναφέρεται η Παρθένος Μαρία στους πρόποδες του Σταυρού, ενώ τα άλλα Ευαγγέλια δεν κάνουν καμία αναφορά σε αυτήν, αν και γράφουν για μια ομάδα γυναικών λίγο μακριά από τον τόπο της τιμωρίας.
Όσον αφορά την αποκαθήλωση του σώματος του Χριστού από τον σταυρό, οι μελετητές συμφωνούν ότι είναι κάτι περισσότερο από πιθανό, παρά το γεγονός ότι ήταν ρωμαϊκό έθιμο να μην επιτρέπεται η ανάκτηση του σώματος, αφήνοντάς το να αποσυντεθεί στον σταυρό, ως αποτρεπτικό μέσο για την επανάληψη εγκληματικής συμπεριφοράς, με την απειλή της θανατικής καταδίκης. Σύμφωνα με ορισμένες πηγές, η αποκαθήλωση επιτράπηκε χάρη στην παρέμβαση του Ιωσήφ από την Αριμαθαία, ο οποίος ήταν μέλος του Σανχεντρίν και μεσολάβησε στον Πόντιο Πιλάτο ώστε οι ακόλουθοι του Ναζωραίου να μπορέσουν να ανακτήσουν το σώμα του και να του δώσουν μια αξιοπρεπή ταφή.
Οι πρωταγωνιστές της σκηνής
Στην Καινή Διαθήκη αναφέρεται ότι ήταν ο ίδιος ο Ιωσήφ από την Αριμαθαία και ο Νικόδημος που κατέβασαν το σώμα από τον σταυρό για να το ετοιμάσουν για την ταφή, τυλίγοντάς το με λινά σεντόνια.
Στη μεταγενέστερη χριστιανική παράδοση αναφέρθηκαν και άλλες μορφές που ήταν παρούσες στην αποκαθήλωση. Στις μεταγενέστερες καλλιτεχνικές και κειμενικές αναπαραστάσεις προστέθηκαν ο Άγιος Ιωάννης που κρατά την Παρθένο Μαρία λιπόθυμη από τον πόνο του θανάτου του γιου της και η Μαρία Μαγδαληνή.
Μέσα στα Ευαγγέλια, η μόνη αναφορά σε άλλα πρόσωπα είναι αυτή όπου αναφέρεται μια ομάδα γυναικών που βρίσκονταν κοντά στον σταυρό για να προσέχουν τον Ιησού. Αυτές θα ταυτοποιούνταν αργότερα με τις Τρεις Μαρίες, δηλαδή την Παρθένο Μαρία, τη Μαρία του Κλωπά και τη Μαρία Μαγδαληνή.
Η Ανάσταση του Χριστού
Σύμφωνα με τους μελετητές, η Ανάσταση του Χριστού μπορεί να τοποθετηθεί γύρω στις 9 Απριλίου του 30 μ.Χ. Ο τόπος του θαύματος είναι ο τάφος που βρίσκεται έξω από τα τείχη της Ιερουσαλήμ, δίπλα στο όρος Καλβαρίου, όπου έγινε η σταύρωση. Το γεγονός δεν αφηγείται άμεσα από τα Ευαγγέλια, τουλάχιστον όχι τα απόκρυφα, αλλά περιγράφεται απλώς ο άδειος τάφος και οι επόμενες συναντήσεις που είχε ο Ιησούς με ορισμένες γυναίκες και μερικούς από τους μαθητές του.
Η ανακάλυψη της Μαρίας Μαγδαληνής
Στην Καινή Διαθήκη αναφέρεται ότι η Μαρία Μαγδαληνή, μόνη ή με άλλες γυναίκες ανάλογα με τον Ευαγγελιστή, πήγε στον Τάφο όπου φυλασσόταν το σώμα του Χριστού και τον βρήκε άδειο.
Η γυναίκα, παρά την εμφάνιση δύο αγγέλων, είναι ακόμη συγκλονισμένη και συνεχίζει να κοιτάζει στον άδειο τάφο, όταν γυρίζοντας βρίσκεται μπροστά στον αναστημένο Χριστό. Αρχικά δεν τον αναγνωρίζει, αλλά μετά καταλαβαίνει ότι ο άντρας που έχει μπροστά της είναι ο Ιησούς και αρχίζει να κλαίει, παρηγορημένη στη συνέχεια από τον Λυτρωτή. Μετά τη συνάντηση, η Μαγδαληνή τρέχει να ειδοποιήσει τους αποστόλους για το θαύμα που συνέβη.
Το θεμέλιο της χριστιανικής πίστης
Η Ανάσταση είναι το γεγονός που αποτελεί το θεμέλιο της χριστιανικής πίστης. Ο Χριστιανισμός βασίζει τη δύναμή του σε αυτό το γεγονός. Το δόγμα περιστρέφεται γύρω από αυτό το θεμελιώδες γεγονός που βλέπει τον Υιό του Θεού να πεθαίνει και να επιστρέφει στη ζωή, ένα θαύμα που μόνο ένας άνθρωπος γεμάτος θεότητα μπορούσε να επιτελέσει.
Ο Ιωσήφ Ράτσινγκερ, ομότιμος Πάπας, έχει επανέλθει πολλές φορές στο ζήτημα της Ανάστασης, υποστηρίζοντας ότι το γεγονός δεν μπορεί να θεωρηθεί ένα απλό ιστορικό επεισόδιο, αλλά κάτι που ξεπερνά τους φυσικούς νόμους και την επιστήμη, τοποθετούμενο πέρα από τους κανόνες του χώρου και του χρόνου. Το γεγονός πρέπει να τοποθετηθεί πέρα από την ιστορία, σε μια δική του διάσταση με σαφή εσχατολογική σημασία, μια ερμηνεία της μοίρας της ανθρωπότητας και του σύμπαντος.
Οι ειδωλολατρικές μαρτυρίες
Υπάρχουν επίσης μη χριστιανικές μαρτυρίες για την Ανάσταση. Ρωμαϊκά κείμενα της εποχής επιβεβαιώνουν ότι ο Τάφος ήταν άδειος και ότι είχαν τοποθετηθεί φρουροί ορισμένοι εκατόνταρχοι για να απομακρύνουν το πλήθος των περίεργων και των πιστών που συγκεντρώνονταν. Ακόμη και ορισμένες εβραϊκές μαρτυρίες αναφέρουν το επεισόδιο του άδειου τάφου, αν και ποτέ δεν θα δεχτούν την Ανάσταση ως γεγονός που συνέβη πραγματικά.
Οι εμφανίσεις στους Αποστόλους
Μετά την Ανάστασή του, τα Ευαγγέλια αφηγούνται πολλές εμφανίσεις του Ιησού στους μαθητές του. Κάθε Ευαγγέλιο προσφέρει τη δική του εκδοχή και διαφέρει τόσο όσον αφορά σε ποιους εμφανίζεται ο Χριστός όσο και όσον αφορά τον τόπο αυτού του γεγονότος. Για τον Ματθαίο, ο Ιησούς εμφανίζεται πρώτα στη Μαρία Μαγδαληνή και σε ορισμένες γυναίκες που φέρνουν στους μαθητές το μήνυμά του να πάνε στη Γαλιλαία. Φτάνοντας εκεί, ο Χριστός εμφανίζεται σε αυτούς αναθέτοντάς τους την αποστολή να βαφτίσουν και να εκχριστιανίσουν τους λαούς της Γης. Στον Ιωάννη, ωστόσο, οι εμφανίσεις είναι δύο και αυτή τη φορά στην Ιερουσαλήμ. Στην πρώτη εμφανίζεται στους αποστόλους και κάνει τον Θωμά να αγγίξει τις πληγές του, για να διαλύσει τις αμφιβολίες του για την Ανάσταση. Στη δεύτερη αναθέτει στον Πέτρο τον ρόλο του ηγέτη της νεοσύστατης Εκκλησίας. Μια τρίτη εμφάνιση στη Γαλιλαία που υπάρχει στον Ιωάννη είναι αποτέλεσμα μιας μεταγενέστερης προσθήκης. Στον Λουκά, ωστόσο, υπάρχουν οι μεγαλύτερες αντιφάσεις, καθώς στο Ευαγγέλιό του τοποθετεί τις εμφανίσεις την ίδια ημέρα της Ανάστασης, ενώ στις Πράξεις, επίσης γραμμένες από το χέρι του, αφηγείται πώς ο Ιησούς πέρασε σαράντα ημέρες με τους αποστόλους για να αναληφθεί στη συνέχεια στους ουρανούς.
Η σημασία αυτών των εμφανίσεων πρέπει να αναζητηθεί στην παράδοση της σκυτάλης από τον Ιησού στους Αποστόλους του, οι οποίοι θα πρέπει να ευαγγελίσουν τους λαούς της Γης, εξάγοντας τον λόγο του Ιησού για να θέσουν έτσι τα θεμέλια για μια σταθερή και παγκόσμια Εκκλησία.
Ο Θωμάς και η εμφάνιση του Χριστού
Διάσημη είναι η ιστορία της εμφάνισης του Ιησού στον Θωμά. Στο Ευαγγέλιο του Ιωάννη, μάλιστα, αναφέρεται ότι αρχικά ο απόστολος δεν πίστεψε τα λόγια των συντρόφων του και ήταν άπιστος και δύσπιστος για την πιθανή Ανάσταση του Υιού του Κυρίου. Οκτώ ημέρες αργότερα, ο Χριστός εμφανίστηκε στον Θωμά και του είπε: «Επειδή με είδες, πίστεψες· μακάριοι όσοι δεν είδαν και πίστευσαν!». Έτσι ο Θωμάς έλυσε τις επιφυλάξεις του και ενίσχυσε την πίστη του στον Λυτρωτή.
Αυτό θέλει να τονίσει πόσο σημαντική είναι η πίστη χωρίς όρους, μια πίστη που προέρχεται από την βαθιά εμπιστοσύνη στον Ιησού και στο σωτήριο μήνυμά του. Έτσι καταδικάζεται ο σκεπτικισμός του Θωμά και όλων εκείνων που φέρουν στην καρδιά τους την αμφιβολία και την ανάγκη επιβεβαιώσεων για την πίστη τους.
