Έντονη ανησυχία προκαλεί στην Ευρώπη η απόφαση της ρωσικής ενεργειακής εταιρείας Gazprom να ανακοινώσει πως από 1/1) θα διοχετεύει μειωμένο όγκο φυσικού αερίου προς την Ευρώπη μέσω της Ουκρανίας.
Η εταιρεία προέβη σε αυτήν την ανακοίνωση καθώς σήμερα είναι η τελευταία ημέρα πριν από τη λήξη της συμφωνίας με την Ουκρανία που είχε διατηρήσει τη ροή του φυσικού αερίου κατά τη διάρκεια σχεδόν τριών ετών πολέμου.
«Το τέλος της συμφωνίας διαμετακόμισης κλείνει μια σημαντική αρτηρία φυσικού αερίου που συνδέει τα αποθέματα φυσικού αερίου της Ρωσίας με την Ευρώπη και θα μπορούσε να σημαίνει ότι οι χώρες της Ανατολικής Ευρώπης θα εισάγουν περισσότερο φυσικό αέριο από τις αγορές της βορειοδυτικής Ευρώπης» δήλωσε στον βρετανικό Guardian ο Tom Marzec-Manser, ειδικός αναλυτής της αγοράς φυσικού αερίου.
Κλείνει η στρόφιγγα του φυσικού αερίου μέσω Ουκρανίας
Η ροή φυσικού αερίου αναμένεται να σταματήσει την 1η Ιανουαρίου μετά τη λήξη της πενταετούς συμφωνίας διαμετακόμισης μεταξύ Ρωσίας και Ουκρανίας, σηματοδοτώντας την πιθανότητα μιας πλήρους απώλειας της κάποτε πανίσχυρης επιρροής της Μόσχας στην ευρωπαϊκή αγορά φυσικού αερίου, εκτός αν υπάρξει συμφωνία-έκπληξη της τελευταίας στιγμής.
Ο Ρώσος πρόεδρος Βλαντίμιρ Πούτιν είχε δηλώσει στις 26 Δεκεμβρίου, ότι δεν έμεινε χρόνος εφέτος για την υπογραφή μιας νέας συμφωνίας για την διαμετακόμιση φυσικού αερίου μέσω Ουκρανίας.
Η Σλοβακία και η Αυστρία που εξακολουθούν να αγοράζουν ρωσικό φυσικό αέριο έχουν φροντίσει να εξασφαλίσουν εναλλακτικές προμήθειες, ενώ οι αναλυτές προβλέπουν ότι οι επιπτώσεις από την διακοπή της ροής ρωσικού φυσικού αερίου θα έχουν ελάχιστο αντίκτυπο στην αγορά.
Το τέλος της συμφωνίας διαμετακόμισης είναι απίθανο να προκαλέσει επανάληψη του ράλι των τιμών του φυσικού αερίου στην Ευρωπαϊκή Ένωση, καθώς οι εναπομείνασες ποσότητες είναι σχετικά μικρές. Ωστόσο μια πρόσκαιρη επιδείνωση θα πρέπει να θεωρείται πιθανότατη.
Πόσο μεγάλες είναι οι ποσότητες του φυσικού αερίου
Σύμφωνα με το Reuters, οι προμήθειες ρωσικού φυσικού αερίου στην Ευρώπη μέσω της Ουκρανίας είναι σχετικά μικρές. Η Ρωσία έστειλε περίπου 15 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα (bcm) φυσικού αερίου μέσω της Ουκρανίας το 2023 – μόλις το 8% της μέγιστης ροής ρωσικού φυσικού αερίου που είχε σταλεί προς την Ευρώπη το 2018-19.
Η Ρωσία ξόδεψε μισό αιώνα για να οικοδομήσει το μερίδιο της στην ευρωπαϊκή αγορά φυσικού αερίου, το οποίο στην κορύφωσή του ανερχόταν στο 35%. Παρόλα αυτά μετά την έναρξη του πολέμου, η Μόσχα έχει χάσει το μερίδιό της από αντιπάλους όπως η Νορβηγία, οι Ηνωμένες Πολιτείες και το Κατάρ μετά τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία το 2022, η οποία ώθησε την ΕΕ να μειώσει την εξάρτησή της από το ρωσικό αέριο.
Οι τιμές του φυσικού αερίου της ΕΕ ανέβηκαν το 2022 σε υψηλά επίπεδα ρεκόρ μετά την απώλεια των ρωσικών προμηθειών. Το ράλι δεν θα επαναληφθεί, δεδομένων των μέτριων ποσοτήτων και του μικρού αριθμού πελατών για τις εναπομείνασες ποσότητες, σύμφωνα με αξιωματούχους και εμπόρους της ΕΕ.
Ο παράγοντας γεωπολιτική
Η διακοπή της ροής φυσικού αερίου εκτιμάται ωστόσο ότι θα έχει πολύ μεγαλύτερη γεωπολιτική σημασία.
Η Μόσχα έχει χάσει το καθοριστικό μερίδιο της στις προμήθειες των χωρών στην Ευρωπαϊκή Ένωση σε σχέση με τους αντιπάλους της όπως είναι οι Ηνωμένες Πολιτείες, το Κατάρ και η Νορβηγία από τότε που εισέβαλε στην Ουκρανία το 2022, γεγονός που ώθησε την Ε.Ε. να σταματήσει την εξάρτηση της από το ρωσικό φυσικό αέριο.
Η κρατική εταιρεία Gazprom, που υπήρξε κάποτε ο μεγαλύτερος εξαγωγέας φυσικού αερίου παγκοσμίως, μόνο το 2023 υπέστη απώλειες της τάξεως των 7 δισεκατομμυρίων δολαρίων και ήταν οι πρώτες ετήσιες απώλειες που έχει καταγράψει από το 1999.
Για την Ευρώπη, η απώλεια του φθηνού ρωσικού φυσικού αερίου συνέβαλε σε σημαντική οικονομική επιβράδυνση, σε έξαρση του πληθωρισμού και σε επιδείνωση της κρίσης κόστους ζωής.
Παρόλο που η Ευρώπη έσπευσε να βρει εναλλακτικές πηγές ενέργειας, η απώλεια του ρωσικού φυσικού αερίου επιδείνωσε τις μακροπρόθεσμες ανησυχίες σχετικά με τη μείωση της παγκόσμιας ανταγωνιστικότητάς της και ιδίως για το βιομηχανικό μέλλον της Γερμανίας.
Αναταράξεις στη Μολδαβία
Στο μεταξύ, ο πρωθυπουργός της Μολδαβίας Ντόριν Ρετσεάν έδωσε εντολή στην κυβέρνησή του να ξεκινήσει τις προετοιμασίες για πιθανή εθνικοποίηση της εταιρείας φυσικού αερίου Moldovagaz, το 50% της οποίας ανήκει στη ρωσική πετρελαϊκή εταιρεία Gazprom.
Μιλώντας κατά την διάρκεια κυβερνητικής σύσκεψης ο Ρετσεάν είπε στον υπουργό Δικαιοσύνης να ετοιμάσει τις νομοθετικές αλλαγές που θα επιτρέψουν την εθνικοποίηση.
«Πρέπει να δράσουμε στους στρατηγικούς τομείς. Μεταξύ άλλων, αυτές οι εγκαταστάσεις μας αφαιρέθηκαν επίσης κάποτε… Και θα πρέπει να τις επιστρέψουμε στην κρατική ιδιοκτησία» δήλωσε ο Ρετσεάν, αναφερόμενος στη δομή ιδιοκτησίας όταν ιδρύθηκε η εταιρεία το 2013.
Εκτός από το μερίδιο της Gazprom, ο φιλορωσικός θύλακας της Υπερδνειστερίας κατέχει περίπου το 13%, ενώ η κυβέρνηση της Μολδαβίας κατέχει το 35,6%.
Ο αντίκτυπος του πολέμου στην Ουκρανία
Η Ρωσία και η Σοβιετική Ένωση ανάλωσαν μισό αιώνα για να αποκτήσουν ένα σημαντικό μερίδιο στην αγορά φυσικού αερίου της Ευρώπης, που στο απόγειο του έφθασε το 35%, αλλά ο πόλεμος στην Ουκρανία κατέστρεψε σχεδόν αυτή την επιχειρηματική δραστηριότητα για την Gazprom.
Οι περισσότερες διαδρομές φυσικού αερίου προς την Ευρώπη έχουν σταματήσει συμπεριλαμβανομένης και της διαδρομής Γιαμάλ-Ευρώπη μέσω της Λευκορωσίας και του υποθαλάσσιου αγωγού Nord Stream μέσω της Θάλασσας της Βαλτικής που ανατινάχθηκε το 2022.
Ο αγωγός που κατασκευάστηκε επί σοβιετικής εποχής μεταφέρει μέσω της Ουκρανίας και συγκεκριμένα μέσω της πόλης Σούντζα που τώρα βρίσκεται υπό τον έλεγχο Ουκρανών στρατιωτών, φυσικό αέριο στην περιοχή Κουρσκ της Ρωσίας.
Στη συνέχεια διοχετεύεται μέσω της Ουκρανίας στη Σλοβακία. Στη Σλοβακία, ο αγωγός αερίου χωρίζεται σε διακλαδώσεις που κατευθύνονται στην Τσεχική Δημοκρατία και την Αυστρία.
Η Ουκρανία εξακολουθεί να κερδίζει 0,8-1 δισεκατομμύριο δολάρια σε τέλη διέλευσης ετησίως από τη διαμετακόμιση ρωσικού φυσικού αερίου. Σύμφωνα με υπολογισμούς του Reuters, οι συνολικές εξαγωγές αερίου από αγωγούς της Gazprom προς την Ευρώπη μέσω όλων των οδών το 2024 έχουν αυξηθεί στα 32 δισ. κυβικά μέτρα από 28,3 δισ. κυβικά μέτρα το 2023, όταν κατέρρευσαν στο χαμηλότερο επίπεδο από τη δεκαετία του 1970.
Η Ρωσία θα μπορούσε να κερδίσει περίπου 5 δισεκατομμύρια δολάρια από τις πωλήσεις μέσω Ουκρανίας φέτος, με βάση μια μέση πρόβλεψη της ρωσικής κυβέρνησης για την τιμή του φυσικού αερίου στα 339 δολάρια ανά 1.000 κυβικά μέτρα, σύμφωνα με υπολογισμούς του Reuters.
Το Κίεβο έχει αρνηθεί να διαπραγματευτεί μια νέα συμφωνία διαμετακόμισης.
Η Ουκρανία θα χάσει περίπου 800 εκατομμύρια δολάρια που λαμβάνει ετησίως ως τέλη από τη Ρωσία, ενώ η Gazprom θα χάσει σχεδόν 5 δισεκατομμύρια δολάρια από τις πωλήσεις φυσικού αερίου στην Ευρώπη μέσω της Ουκρανίας.
