Η καλή μέρα, λένε, από το πρωί φαίνεται. Στην περίπτωση του 2024, όμως, το «πρωί» δεν είναι τόσο καλό. Επειτα από μια άνυδρη άνοιξη, το καλοκαίρι έκανε ντεμπούτο με έναν πρώιμο, έντονο καύσωνα και αποπνικτική ατμόσφαιρα από έναν συνδυασμό ζέστης, ρύπανσης και σκόνης από την Αφρική, προϊδεάζοντάς μας για μια μάλλον ιδιαίτερα θερμή περίοδο. «Και έχουμε μόλις αρχίσει!», λένε οι επιστήμονες, οι οποίοι χαρακτηρίζουν σοκαριστική την ταχύτητα με την οποία υπερθερμαίνεται ο πλανήτης. Από τον Ιούνιο του 2023 μέχρι και τον Μάιο που μας πέρασε, κάθε μήνα έχει καταγραφεί νέο ρεκόρ θερμοκρασίας για τον πλανήτη.
Η κλιματική υπηρεσία του ΟΗΕ προβλέπει πως μέσα στην ερχόμενη πενταετία θα ζήσουμε ακόμα μεγαλύτερη υπερθέρμανση και ακόμα πιο ακραία γεγονότα. Ο Παγκόσμιος Μετεωρολογικός Οργανισμός λέει ότι υπάρχει πιθανότητα 80% η μέση θερμοκρασία της Γης να αυξηθεί κατά περισσότερο από 1,5 βαθμό Κελσίου σε σχέση με τα προβιομηχανικά επίπεδα για τουλάχιστον έναν χρόνο μεταξύ του 2024 και του 2028. Αυτή η πιθανότητα θεωρείτο μηδενική το 2015 κι αυτή η εξέλιξη κάνει τον γενικό γραμματέα του ΟΗΕ Αντόνιο Γκουτέρες να λέει ότι «παίζουμε ρώσικη ρουλέτα με τον πλανήτη μας».
Το επικίνδυνο κοκτέιλ των επόμενων ημερών
Δεν είναι τυχαίο ότι σε δήλωσή του χθες ο υπουργός Κλιματικής Κρίσης και Πολιτικής Προστασίας, Βασίλης Κικίλιας, ζητήσε από όλους μεγάλη προσοχή μέχρι και το Σαββατοκύριακο.
«Καλώ όλους να επιδείξουν πολύ μεγάλη προσοχή για να μην κινδυνεύσουν δάση, περιουσίες και άνθρωποι από επιπόλαιες και εγκληματικές ενέργειες»
Περισσότεροι καύσωνες, περισσότερη ρύπανση
Fast forward στον Ιούνιο του 2024. Θερμική κάμερα από drone καταγράφει θερμοκρασία 96,2 βαθμών Κελσίου στις ταράτσες της πλατείας Ομονοίας, στην Αθήνα και μέχρι και 67 βαθμούς στην άσφαλτο. Η κατάσταση, ιδιαίτερα το μεσημέρι, είναι απελπιστική. Είναι σχεδόν αδύνατο να κυκλοφορήσει κανείς και αδύνατο να κυκλοφορήσει με το αυτοκίνητο χωρίς τον κλιματισμό σε λειτουργία στο κέντρο. Σε συνδυασμό με τη σκόνη από την Αφρική και τη ρύπανση που κάνουν όλο και πιο συχνά την εμφάνισή τους, και με μεγαλύτερη ένταση, η ατμόσφαιρα γίνεται αποπνικτική. Πόσο φυσιολογικό είναι όλο αυτό; Και, άραγε, αφορά μόνο εμάς;
Ας μεταφερθούμε στις Ηνωμένες Πολιτείες. Τις πρώτες ημέρες του Ιουνίου τα δυτικά της χώρας βίωσαν το πρώτο μεγάλο κύμα καύσωνα της χρονιάς, με θερμοκρασίες έως και 6 βαθμούς υψηλότερες από τα κανονικά επίπεδα για τον μήνα. Αυτή η ακραία και παρατεταμένη ζέστη, λένε οι Αμερικανοί επιστήμονες, σχετίζεται άμεσα με την ανθρωπογενή κλιματική αλλαγή. Ολο το επιπλέον διοξείδιο του άνθρακα (CO2) στην ατμόσφαιρα παγιδεύει τη θερμότητα και οδηγεί σε πιο έντονους, συχνούς και επίμονους καύσωνες, καθώς και σε άλλα ακραία καιρικά φαινόμενα, όπως ισχυρούς τυφώνες και ισχυρές καταιγίδες με βροχές.
Αλλά σε όλο τον κόσμο, ταυτόχρονα, η ποσότητα του διοξειδίου του άνθρακα που θερμαίνει τον πλανήτη στην ατμόσφαιρα της Γης σημείωσε νέο ρεκόρ, καθώς η ανθρωπότητα αγωνίζεται να περιορίσει τις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου που προέρχονται από την καύση ορυκτών καυσίμων.
Ο διοικητής της Εθνικής Υπηρεσίας Ωκεανών και Ατμόσφαιρας των ΗΠΑ (ΝΟΑΑ) Ρικ Σπίνραντ λέει ότι «κατά τη διάρκεια του περασμένου έτους, ζήσαμε το θερμότερο έτος που έχει καταγραφεί ποτέ, τις θερμότερες θερμοκρασίες ωκεανών που έχουν καταγραφεί ποτέ και μια φαινομενικά ατελείωτη σειρά από κύματα καύσωνα, ξηρασίες, πλημμύρες, πυρκαγιές και καταιγίδες. Πρέπει να αναγνωρίσουμε ότι αυτά είναι σαφή μηνύματα για τη ζημιά που προκαλεί η ρύπανση από το διοξείδιο του άνθρακα στο κλιματικό σύστημα και να αναλάβουμε ταχεία δράση για να μειώσουμε τη χρήση ορυκτών καυσίμων το συντομότερο δυνατό».
Είναι όντως, όμως, αυξημένη η ρύπανση; Οι μετρήσεις της συγκέντρωσης διοξειδίου του άνθρακα στην ατμόσφαιρα γίνονται σε εξειδικευμένο παρατηρητήριο στη Χαβάη, το οποίο το μετρά σε μέρη ανά εκατομμύριο. Οι μετρήσεις του Μαΐου είναι σημαντικές, καθώς η συγκέντρωση του ατμοσφαιρικού CO2 κορυφώνεται επειδή το αέριο συσσωρεύεται περισσότερο κατά τους χειμερινούς μήνες, όταν υπάρχουν λιγότερα φύλλα παγκοσμίως για να το απορροφήσουν.
Φέτος τον Μάιο, λοιπόν, η συγκέντρωση του διοξειδίου του άνθρακα στην ατμόσφαιρα έφτασε σχεδόν τα 427 μέρη ανά εκατομμύριο. Αυτό σηματοδοτεί μια αύξηση περίπου κατά 3 μέρη ανά εκατομμύριο σε σύγκριση με την αντίστοιχη περσινή περίοδο κορύφωσης. Αυτή είναι μία από τις μεγαλύτερες ετήσιες αυξήσεις που έχουν καταγραφεί, λένε οι επιστήμονες.
Απάντηση στο γιατί το βόρειο ημισφαίριο έχει μπει στο στόχαστρο, αλλά και στο γιατί έχουμε περισσότερα και πιο έντονα επεισόδια ρύπανσης, έχει δώσει ο καθηγητής Κλιματολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών Παναγιώτης Νάστος. Λόγω και του καιρικού φαινομένου «Ελ Νίνιο», επηρεάζονται τα μελτέμια της Ελλάδας, γεγονός που σημαίνει ότι έχουμε περισσότερους θερμούς καύσωνες τα καλοκαίρια λόγω του ότι αποδυναμώνεται ο ένας από τους δύο πόλους που τα δημιουργούν: «Αυτό σημαίνει ότι θα έχουμε περισσότερα κύματα καύσωνα και μεγαλύτερη ρύπανση, αν θέλετε, στην Αττική», έχει πει ο πανεπιστημιακός.
Ο αντιπρόεδρος του Κέντρου για την Κλιματική Αλλαγή και κλιματολόγος Στιβ Βάβρους θεωρείται ένας από τους κορυφαίους επιστήμονες παγκοσμίως σε θέματα μετεωρολογίας, κλιματικής αλλαγής, αλλά και μελέτης των πάγων της Αρκτικής. Ο Στιβ Βάβρους διαπιστώνει λοιπόν ότι «λόγω της θερμότερης και πιο υγρής ατμόσφαιρας έχουν αυξηθεί παγκοσμίως τα ακραία επεισόδια καύσωνα και βροχοπτώσεων. Ορισμένα από αυτά τα φαινόμενα ήταν πολύ θανατηφόρα και δαπανηρά με μεγέθη που, σύμφωνα με την εκτίμηση των εμπειρογνωμόνων, βρίσκονται εκτός των ορίων της φυσικής μεταβλητότητας του καιρού και, επομένως, δεν θα είχαν συμβεί χωρίς την ανθρωπογενή κλιματική αλλαγή».
Αφού επισημαίνει ότι κάθε μήνας μεταξύ Ιουνίου 2023 και Μαΐου 2024 έχει σημειώσει νέο ρεκόρ θερμοκρασίας για τον πλανήτη, εξηγεί ότι ο κύριος παράγοντας επιτάχυνσης της κλιματικής αλλαγής παγκοσμίως «είναι η θερμοσυσσωρευτική ρύπανση από τις εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα, που οφείλεται στις ανθρώπινες δραστηριότητες. Δευτερευόντως, πιθανόν να βιώνουμε κάποια πρόσθετη αύξηση της θερμοκρασίας που προκαλείται από τη μείωση της βιομηχανικής ρύπανσης από αερολύματα κατά τις τελευταίες δεκαετίες. Αυτός ο τύπος ρύπανσης είναι επιβλαβής για την αναπνοή, οπότε η μείωσή του είναι καλό πράγμα, αλλά ένα ατυχές υποπροϊόν του προκύπτοντος καθαρότερου αέρα είναι ότι περισσότερη ηλιακή ενέργεια φτάνει στη Γη κι έτσι αυξάνεται η θερμοκρασία».
Αυτό, με τη σειρά του, εξηγεί, έχει επιπτώσεις στην Αρκτική, η οποία θερμαίνεται 2 με 4 φορές ταχύτερα από τον υπόλοιπο πλανήτη, ενώ γίνεται πιο σκοτεινή καθώς χάνει τη φωτεινότητα και τις αντανακλάσεις των πάγων και του χιονιού. «Η αλλαγή του κλίματος στην Αρκτική μεταβάλλει την ατμοσφαιρική κυκλοφορία αλλού στον πλανήτη. Τα στοιχεία δείχνουν ότι η ενισχυμένη αύξηση της θερμοκρασίας της Αρκτικής προκαλεί σε πολλά μέρη ένα ασθενέστερο και ελικοειδές jetstream. Αυτού του είδους η αλλαγή της κυκλοφορίας ευνοεί πιο επίμονες ακραίες καιρικές συνθήκες», εξηγεί.
Ερχονται καταστροφές
Μόλις την περασμένη Τετάρτη, ο μετεωρολογικός βραχίονας των Ηνωμένων Εθνών προειδοποίησε ότι μέσα στα επόμενα πέντε χρόνια ο κόσμος θα ξεπεράσει ένα κρίσιμο όριο αύξησης της θερμοκρασίας, ενισχύοντας την επείγουσα ανάγκη να μειωθούν οι εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου που θερμαίνουν τον πλανήτη.
Ο Παγκόσμιος Μετεωρολογικός Οργανισμός αναφέρει σε έκθεσή του, που δημοσιεύτηκε την Παγκόσμια Ημέρα Περιβάλλοντος, ότι η ακραία ζέστη τροφοδοτείται από την κλιματική κρίση, η οποία οφείλεται κυρίως στην καύση ορυκτών καυσίμων και πως οι παγκόσμιες μέσες θερμοκρασίες για κάθε έτος μεταξύ 2024 και 2028 αναμένεται να είναι μεταξύ 1,1 και 1,9 βαθμούς Κελσίου υψηλότερες από τον μέσο όρο των ετών 1850-1900. Ο Οργανισμός ανέφερε ότι υπάρχει περίπου 50/50 πιθανότητα οι μέσες παγκόσμιες θερμοκρασίες για ολόκληρη την πενταετία να υπερβούν τον 1,5 βαθμό Κελσίου σε σύγκριση με την προβιομηχανική εποχή – από 32% πιθανότητα που υπήρχε στην περσινή έκθεση που αξιολογούσε την περίοδο από το 2023 έως το 2027.
Τουλάχιστον ένα από τα έτη μέχρι το 2028 θα σημειώσει πιθανότατα νέο ρεκόρ θερμοκρασίας, σύμφωνα με την έκθεση, το οποίο θα ξεπεράσει το 2023, που είναι σήμερα το θερμότερο έτος που έχει καταγραφεί. Η έκθεση του ΟΗΕ αναφέρει ότι υπάρχει πιθανότητα 86% τουλάχιστον ένα από τα έτη μεταξύ 2024 και 2028 να τεθεί νέο ρεκόρ θερμοκρασίας, που θα ξεπεράσει το 2023 ως το θερμότερο έτος που έχει καταγραφεί.
Ο πλανήτης υπερθερμάνθηκε κατά περισσότερο από 1,5 βαθμούς Κελσίου σε ένα ολόκληρο έτος για πρώτη φορά στην καταγεγραμμένη Ιστορία, το διάστημα μεταξύ Φεβρουαρίου 2023 και Ιανουαρίου 2024, αν και οι επιστήμονες τόνισαν ότι οι μηνιαίες και ετήσιες υπερβάσεις του ορίου δεν σημαίνουν ότι ο κόσμος απέτυχε να τηρήσει τους μακροπρόθεσμους στόχους της Συμφωνίας του Παρισιού (η οποία είχε θέσει ως στόχο τη μείωση των αερίων ρύπων ώστε να μην αυξηθεί κατά 1,5 βαθμό η θερμοκρασία).
Οπως και να ‘χει, ο Παγκόσμιος Μετεωρολογικός Οργανισμός ανέφερε ότι κρούει τον κώδωνα του κινδύνου για το γεγονός ότι ο κόσμος είναι πιθανό να υπερβεί έστω και προσωρινά αλλά με αυξανόμενη συχνότητα το όριο του 1,5 βαθμού Κελσίου, καθώς οι επιστήμονες προειδοποιούν η υπέρβαση αυτού του ορίου θερμοκρασίας μακροπρόθεσμα θα οδηγήσει σε όλο και πιο συχνά και καταστροφικά ακραία καιρικά φαινόμενα.
Οι ίδιοι άλλωστε επισημαίνουν ότι ακόμα και στα σημερινά επίπεδα της υπερθέρμανσης του πλανήτη υπάρχουν ήδη καταστροφικές επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής. Αυτές περιλαμβάνουν καύσωνες που σπάνε ρεκόρ, ακραίες βροχοπτώσεις και ξηρασίες, επιταχυνόμενη άνοδο της στάθμης της θάλασσας και θέρμανση των ωκεανών και δραματική μείωση των πάγων και των θαλάσσιων πάγων. Οχι ότι χρειάζεται βέβαια επιστημονική έρευνα για να διαπιστώσουμε αυτό που… ζούμε στο πετσί μας.
Ο γ.γ. του ΟΗΕ είπε ότι «χρειαζόμαστε μια ράμπα εξόδου από τον αυτοκινητόδρομο προς την κλιματική κόλαση». Ο κ. Γκουτέρες βασίστηκε σε υποστηρικτικά στοιχεία από Υπηρεσία Κλιματικής Αλλαγής Copernicus της Ε.Ε. που υλοποιείται από το Ευρωπαϊκό Κέντρο Μεσοπρόθεσμων Καιρικών Προβλέψεων. Από τα στοιχεία προκύπτει ότι καθένας από τους τελευταίους 12 μήνες έχει σημειώσει νέο παγκόσμιο ρεκόρ θερμοκρασίας για την εποχή του έτους.
Copernicus
Λαμβάνοντας υπόψη αυτά τα 12 μηνιαία ρεκόρ, η παγκόσμια μέση θερμοκρασία για τους τελευταίους 12 μήνες (Ιούνιος 2023 – Μάιος 2024) είναι επίσης η υψηλότερη που έχει καταγραφεί ποτέ, κατά 1,63°C πάνω από τον προβιομηχανικό μέσο όρο του 1850-1900, σύμφωνα με τα δεδομένα του Copernicus Climate Change ERA5. Και τι θα γίνει αν ξεπεραστεί αυτό το όριο του 1,5 βαθμού Κελσίου; Σίγουρα όχι κάποια κλιματική αποκάλυψη, αλλά κάποια σημαντικά γεγονότα και φαινόμενα, όπως η άνοδος της στάθμης της θάλασσας, οι έντονες πλημμύρες και ξηρασίες και οι πυρκαγιές θα αυξηθούν και θα επιταχυνθούν σημαντικά.
Ο αναπληρωτής διευθυντής του Κοινού Προγράμματος για την Επιστήμη και την Πολιτική της Παγκόσμιας Αλλαγής του Ινστιτούτου Τεχνολογίας της Μασαχουσέτης (ΜΙΤ) Σεργκέι Παλτσέφ, εξηγεί ότι «η επιστήμη δεν μας λέει ότι αν, για παράδειγμα, η αύξηση της θερμοκρασίας είναι 1,51 βαθμός Κελσίου, τότε θα είναι σίγουρα το τέλος του κόσμου. Ομοίως, αν η θερμοκρασία παραμείνει σε αύξηση 1,49 βαθμούς, αυτό δεν σημαίνει ότι θα εξαλείψουμε όλες τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής. Αυτό που είναι γνωστό είναι ότι όσο χαμηλότερος είναι ο στόχος για την αύξηση της θερμοκρασίας τόσο μικρότεροι είναι οι κίνδυνοι των κλιματικών επιπτώσεων»…
