Πριν από κάνα δίμηνο έπεσε στα χέρια μου σε μια από τις συχνές μου “βιβλιότσαρκες” στα παλιατζήδικα μία φτηνή (εξ εφημερίδος πάλαι ποτέ διανεμηθείσα χαρτόδετη) έκδοση για τους “Επτά Σοφούς” της Αρχαιότητας, με εισαγωγή – μετάφραση – σχόλια του σπουδαίου φιλολόγου Δ.Λυπουρλή, από τις εκδόσεις Ζήτρου. Σήμερα το πρωί μελετούσα τα του διαβόητου εκείνου τυράννου της Κορίνθου, του Περιάνδρου.
Με τον Περίανδρο έχω μία σχέση μίσους φοιτητιόθεν, λόγω μίας φράσης που αποτελούσε τη σύνοψη της εσωτερικής πολιτικής του και με είχε στιγματίσει, όταν την έμαθα επ΄ αφορμή ενός μαθήματος Αρχαίας Ιστορίας του Ε.Μικρογιαννάκη με τον τίτλο “Παθολογία Πολιτευμάτων”. Η φράση (σε ελεύθερη απόδοση) ήταν: «Να θερίζεις τα στάχυα που σηκώνουν κεφάλι στο χωράφι», μια μεταφορική φράση που συγκεφαλαιώνει την πολιτική εξόντωσης των πολιτών που αρνούνται να σκύψουν το κεφάλι στην τυραννία και να μαζοποιηθούν.
Τέτοιους ευθείς το σώμα και το πνεύμα ο τύραννος οφείλει να τους καρατομεί, αν θέλει, βέβαια, να στηρίζεται με ασφάλεια η δική του κεφαλή στους ώμους του… Κατά την παράδοση, αυτήν την πολιτική του- τη συνεβούλευσε (αν και σίγουρα την είχε ήδη πολύ καλά διδαχθεί από τον πατέρα του τον Κύψελο, από τον οποίο κληρονόμησε την τυραννίδα) σε μία επιστολή ο Θρασύβουλος, ο συνάδελφος “τύραννος” της Μιλήτου. Βλέπετε, ήδη από την αρχαίοτητα, υπήρχε ένα είδος πολιτικής επικοινωνίας (με επιστολές , με πραγματικές ή φανταστικές συναντήσεις κ.ά.) μεταξύ των ομοϊδεατών, όπως συμβαίνει και σήμερα με τα περίφημα “think-tanks”, “fora”, τις ενώσεις των ευρωπαϊκών κομμάτων (π.χ. Ευρωπαϊκό Λαϊκό Κόμμα) , την παλαιότερη Σοσιαλιστική Διεθνή…
Σε αυτή την επιστολή (αμφιβόλου γνησιότητας) τον παρότρυνε να εξοντώνει άνευ συναισθηματισμών όλους τους εξόχους πολίτες, αδιακρίτως αν του φαίνονταν για φίλοι ή εχθροί του, διότι ο τύραννος οφείλει να υποπτεύεται και τους φίλους του. Εξάλλου (από άλλη πηγή μας είναι γνωστό ότι) ο τύραννος δεν έχει φίλους (άφιλον τύραννος).
Ωστόσο, σε αυτή τη “νοσταλγική” μου περιπλάνηση στον βίο και την πολιτεία του ανδρός, στάθηκα σε κάποια άλλα από τα διασωθέντα στη δοξογραφική παράδοση αποφθέγματά του. Κατ΄ αρχάς, με εντυπωσίασε η -ίσως πρώτη, πάντως σίγουρα κλασική- διατύπωση της πρακτικής προληπτικής τιμωρίας: “μη μόνον τους αμαρτάνοντας, αλλά και τους μέλλοντας κόλαζε” (έτσι το διασώζει ο Διογένης Λαέρτιος) ή “μη μόνον τους αμαρτάνοντας κόλαζε, αλλά και τους μέλλοντας κώλυε” (έτσι ο Ιωάννης Στοβαίος). Αντιλαμβάνεσθε ότι αυτή η τιμωρητική πρακτική σημαίνει ότι κάποιος τιμωρείται άνευ διαπράξεως εγκλήματος, απλά και μόνο επειδή ανήκει στους “συνήθεις υπόπτους”, επειδή είναι σεσημασμένος ως εχθρός του αυταρχικού καθεστώτος, κάτι που το έχουμε δει επανειλημμένως να εφαρμόζεται στο ιστορικό γίγνεσθαι από ποικιλώνυμα αυταρχικά καθεστώτα (δικτατορικά, αποικιοκρατικά, ολοκληρωτικά κ.ά.).
Ο Διογένης αναφέρει, επίσης, ότι ήταν ο πρώτος τύραννος που συγκρότησε προσωπική ένοπλη φρουρά (από δορυφόρους, δηλαδή δόρατα φέροντας, από όπου πήραν το όνομά τους και τα ασήματα ουράνια σώματα που στρέφονται γύρω από έναν πλανήτη…) αν και διατεινόταν ότι είναι προτιμότερο να “δορυφορείται” ο άρχοντας από την εύνοια των πολιτών, παρά από μια φρουρά (τ΄ακούτε οι “δημοκρατικοί” ηγέτες του θαυμαστού σημερινού κόσμου μας; Μπααα…). Μία ακόμη παραίνεσή του (όπως τη διασώζει ο Στοβαίος) είναι να μην κοινολογούνται τα απόρρητα, πράγμα που παραπέμπει στα σημερινά απόρρητα αρχεία των διαφόρων κρατικών υπηρεσιών που, όταν αποχαρακτηρίζονται μετά από κάποιες δεκαετίες, φέρνουν στο φως πράματα και θάματα…
Για το τέλος, άφησα κάποιες πληροφορίες για το μοντέλο ζωής και την πολιτική για την καθημερινότητα των πολιτών που πρόβαλλαν και υλοποιούσαν, λίγο-πολύ, όλοι οι τύραννοι της Αρχαϊκής εποχής. Για τον Περίανδρο αναφέρεται ότι επιθυμούσε μέχρι και να διορύξει τον Ισθμό της Κορίνθου (αλλά ελλείψει τεχνικών μέσων, δεν το κατόρθωσε…) , στο πλαίσιο μίας φιλόδοξης πολιτικής υλοποίησης εντυπωσιακών δημόσιων έργων. Έκαναν έργα οι τύραννοι, όπως στη σύγχρονη Ελλάδα (αλλά και σε όλο τον κόσμο) όλοι οι λαϊκιστές πολιτικοί, ιδίως δε οι τοπικοί άρχοντες, στην προεκλογική περίοδο (παρατηρήστε γύρω σας τον οργασμό αναπλάσεων χώρων αναψυχής, ασφαλτόστρωσης κ.λπ. …). Όσο για το προβαλλόμενο πρότυπο ζωής;
Ευμάρεια, άρτος και θεάματα, τρυφηλός βίος… Χαρακτηριστικά, αποφαινόταν ο εν λόγω τύραννος ότι, “αν είναι κανείς να μετράει και τη δεκάρα, κάλλιο να πεθαίνει, παρά να ζει στην ανέχεια”… (“φειδόμενον κρείττον αποθανείν ή ζώντα ενδείσθαι”, στον Στοβαίο). Οι τύραννοι, βλέπετε, πάντα απεχθάνονταν τον θεωρητικό βίο, διότι καθιστά -ενίοτε- τους ανθρώπους ολιγαρκείς, άρα και δυσήνιους…
Κείμενο: Δημήτρης Βουρλιωτάκης
