H ομιλία του «σερίφη» Τζέι Ντι Βανς στη Διάσκεψη του Μονάχου τάραξε τα νερά της ευρωπαϊκής πολιτικής σκηνής. Με λόγο αιχμηρό, γεμάτο προβληματισμούς για τη μετανάστευση, την ασφάλεια και τη δημοκρατία, ο Αμερικανός αντιπρόεδρος έθιξε ζητήματα που πολλοί αποφεύγουν να αγγίξουν. Το οξύμωρο όμως της ιστορίας είναι ότι την ίδια στιγμή που η Αμερική δίνει μαθήματα ορθής δημοκρατίας, εφαρμόζει πολιτικές που θυμίζουν περισσότερο real estate παρά διπλωματία, εκτοπίζοντας τους Παλαιστίνιους από τη γη τους με μεθοδεύσεις που γεννούν ερωτήματα για το ηθικό αφήγημα που παρουσιάζει.
Είναι η Ευρώπη έτοιμη να αναμετρηθεί με τις προκλήσεις της εποχής της ή παραμένει εγκλωβισμένη σε ιδεοληψίες και παρωχημένες πολιτικές;
Εμβρόντητο ωστόσο βρήκε το κοινό της Διάσκεψης του Μονάχου η ομιλία του Τζέι Ντι Βανς, με τις δηλώσεις του να προκαλούν προβληματισμό και να εγείρουν κρίσιμα ερωτήματα για το μέλλον της δημοκρατίας και της διεθνούς πολιτικής. Ο Αμερικανός αντιπρόεδρος κάλεσε τους ηγέτες «να μην φοβούνται» και να «ακούσουν τον λαό τους», ακόμα και όταν διαφωνούν μαζί του, ενώ άσκησε δριμεία κριτική στην Ευρώπη και τις επιλογές της.
Μήπως η «Γηραιά Ηπείρος» βρίσκεται σε κρίση ταυτότητας, προσπαθώντας να ισορροπήσει ανάμεσα στις αρχές της ακραίας φιλελεύθερης δημοκρατίας και τις γεωπολιτικές της προτεραιότητες;
Ιδιαίτερη αίσθηση προκάλεσαν οι τοποθετήσεις του για το μεταναστευτικό και την ασφάλεια, με αναφορές στην πρόσφατη επίθεση στο Μόναχο. Ο Βανς αμφισβήτησε την πολιτική ανοικτών συνόρων και τόνισε ότι οι ηγέτες δεν μπορούν να αγνοούν τις ανησυχίες των πολιτών τους. Παράλληλα, αναφέρθηκε στο Brexit ως παράδειγμα όπου οι ψηφοφόροι αντέδρασαν στην ανεξέλεγκτη μετανάστευση, φέρνοντας στην εξουσία ηγέτες που υποσχέθηκαν αλλαγές.
Ωστόσο, η ομιλία του δεν περιορίστηκε εκεί. Ο Βανς επέκρινε την Ευρώπη για περιορισμούς στην ελευθερία του λόγου και κατηγόρησε το κατεστημένο της ΕΕ για «επιπόλαιες δηλώσεις» σχετικά με τη δημοκρατία και τα δικαιώματα. Στάθηκε επίσης επικριτικά απέναντι στην ακύρωση των εκλογών στη Ρουμανία, αφήνοντας αιχμές για παρέμβαση υπηρεσιών πληροφοριών και πίεση γειτονικών χωρών.
Έντονη ανησυχία προκάλεσε και η αναφορά του σε έναν «λογικό διακανονισμό» με τη Ρωσία, αφήνοντας ανοιχτό το ερώτημα για το κατά πόσο η Δύση είναι έτοιμη να επαναπροσδιορίσει τη στάση της απέναντι στη Μόσχα. Την ίδια στιγμή, η πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν, απάντησε ότι μια αδύναμη Ουκρανία θα αποδυνάμωνε όχι μόνο την Ευρώπη, αλλά και τις ΗΠΑ, καλώντας τον πρόεδρο Τραμπ να στηρίξει μια «δίκαιη ειρήνη».
Στον αντίποδα, ο Γερμανός πρόεδρος, Φρανκ-Βάλτερ Σταϊνμάιερ, εξέφρασε ανοιχτά την ανησυχία του για τη νέα κυβέρνηση των ΗΠΑ, κάνοντας λόγο για μια κοσμοθεωρία που αψηφά τους καθιερωμένους κανόνες και τις διεθνείς συνεργασίες. Παράλληλα, επεσήμανε τον κίνδυνο συγκέντρωσης εξουσίας από μια μικρή επιχειρηματική ελίτ, που ενδέχεται να αναδιαμορφώσει τους κανόνες του παιχνιδιού στις δημοκρατίες της Δύσης.
Οι επικρίσεις του Βανς για την ΕΕ και η υπαινικτική του στάση για τη Ρωσία γεννούν ανησυχία. Πόσο ανοιχτή είναι η Δύση σε «λογικούς διακανονισμούς» με αυταρχικά καθεστώτα; Είναι η προάσπιση της δημοκρατίας διαπραγματεύσιμη υπό το βάρος γεωπολιτικών συμφερόντων; Παράλληλα, οι δηλώσεις του Σταϊνμάιερ αναδεικνύουν τον φόβο για μια Ευρώπη που φαίνεται να επαναπροσδιορίζει τις αξίες της υπό το βάρος εσωτερικών και εξωτερικών πιέσεων. Μήπως η Ήπειρος βρίσκεται σε κρίση ταυτότητας, προσπαθώντας να ισορροπήσει ανάμεσα στις αρχές της φιλελεύθερης δημοκρατίας και τις γεωπολιτικές της προτεραιότητες;
Η Ευρώπη μπροστά σε μια Νέα Γιάλτα: Ανατολή και Δύση σε μια νέα γεωπολιτική διάσταση
Η γεωπολιτική εικόνα της Ευρώπης είναι εξαιρετικά σύνθετη και συνεχώς εξελισσόμενη προς διάφορες κατευθύνσεις και χωρίς κοινή πολιτική. Η σύγκρουση στην Ουκρανία, η κλιμάκωση των εντάσεων στη Μαύρη Θάλασσα και η αυξανόμενη παρουσία της Ρωσίας στην Ανατολική Ευρώπη δημιουργούν συνθήκες που μοιάζουν με αυτές της μεταπολεμικής περιόδου. Και ενώ οι συνθήκες δεν είναι ακριβώς ίδιες με εκείνες του 1945, η ιδέα μιας «νέας Γιάλτας» αναδύεται ως μια σκιώδης πιθανότητα.
Αν υπάρξει πραγματικά μια νέα «Γιάλτα», ποιοι παράγοντες θα καθορίσουν την τοποθέτηση των χωρών της ΕΕ στην παγκόσμια σκακιέρα;
Ένα από τα μεγαλύτερα ερωτήματα που με προβληματίζουν είναι αν η Ευρώπη έχει πραγματικά μάθει από το παρελθόν της. Η ιστορία της παγκόσμιας διάταξης και οι διανομές εξουσίας, όπως αυτές που έγιναν το 1945, φέρουν μαζί τους σοβαρές συνέπειες για τα κράτη που βρίσκονται σε κρίσιμα γεωγραφικά σημεία. Αν ξαναζήσουμε μια τέτοια συμφωνία σήμερα, ποιοι θα είναι οι νικητές και ποιοι οι χαμένοι; Θα δεχτούμε μια νέα διχοτόμηση της Ευρώπης; Και, το πιο σημαντικό, ποιος θα είναι ο ρόλος των πολιτών σε αυτή την εξίσωση;
Μια Ευρώπη που μπορεί να ξαναγεννηθεί(;)
Παρά τις προκλήσεις, η Ευρώπη ίσως δεν είναι ακόμα καταδικασμένη να σβήσει. Η ιστορία της είναι γεμάτη από περιόδους κρίσης, αλλά και αναγέννησης. Από τις στάχτες των παγκοσμίων πολέμων, οικοδόμησε ειρήνη και ευημερία. Από τις οικονομικές κρίσεις, αναδύθηκε πιο ανθεκτική. Και σήμερα, παρά τις πολιτικές και γεωπολιτικές αναταράξεις, έχει τη δύναμη να επαναπροσδιορίσει τον ρόλο της στον κόσμο.
Η λύση δε βρίσκεται στον φόβο ή την αναδίπλωση, αλλά στην ανανέωση των θεμελιωδών αξιών της, όπως ελευθερία, δημοκρατία και αλληλεγγύη. Αντί να βυθίζεται σε εσωτερικές διαιρέσεις, η Ευρώπη μπορεί να επενδύσει στη συνεργασία και την συνοχή των πολιτών της. Οι προκλήσεις είναι πολλές, από την παράτυπη μετανάστευση έως την αναδιαμόρφωση της διεθνούς τάξης, ελπίζοντας τελικά ότι καμία δεν είναι ανυπέρβλητη.
Αν κάτι μας έχει διδάξει η ιστορία, είναι ότι η Ευρώπη έχει την ικανότητα να αναγεννάται. Το ερώτημα δεν είναι αν μπορεί, αλλά αν θα τολμήσει.
Επιμέλεια – Σχολιασμός: Νεκτάριος Ντούζουγλης – Χορμοβίτης
Το Ισλάμ στην Ευρώπη: Η Επιβεβλημένη πολυπολιτισμικότητα και οι Αντιφάσεις της
