Οι εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα, μεθανίου, οξειδίου του αζώτου και άλλων αερίων του θερμοκηπίου αυξάνουν τις παγκόσμιες θερμοκρασίες, ανεβάζουν τη στάθμη της θάλασσας, αλλάζουν τα πρότυπα βροχοπτώσεων, ενισχύουν την ένταση της καταιγίδας και βλάπτουν τους κοραλλιογενείς υφάλους και άλλη θαλάσσια ζωή.
*Γράφει ο Γιώργος Παππάς
Οι εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου δημιουργούν έτσι μία σειρά από πιθανές οικονομικές και περιβαλλοντικές απειλές, όπως υλικές ζημιές από καταιγίδες, κινδύνους για την ανθρώπινη υγεία, μειωμένη αγροτική παραγωγικότητα και υποβάθμιση του οικοσυστήματος (Environmental Protection Agency 2023 – National Aeronautics and Space Administration 2018).
Οι τιμές της Ενέργειας δεν αντικατοπτρίζουν επί του παρόντος, αυτό το κόστος των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου.
Ο φόρος άνθρακα διαφέρει από ένα πρόγραμμα Cap-and-trade (είναι ένα σύστημα που περιορίζει τις συνολικές εκπομπές από μία ομάδα εκπομπών, θέτοντας ένα «ανώτατο όριο» στις μέγιστες εκπομπές) στο ότι παρέχει υψηλότερο επίπεδο βεβαιότητας για το κόστος, αλλά όχι για το επίπεδο μείωσης των εκπομπών που πρέπει να επιτευχθεί (το Cap-and-trade κάνει το αντίστροφο).
Από το 2024 έχουν εφαρμοστεί 37 προγράμματα φόρου άνθρακα σε όλο τον κόσμο. Για παράδειγμα, η Βρετανική Κολομβία έχει φόρο άνθρακα από το 2008. Η Νότια Αφρική έγινε η πρώτη αφρικανική χώρα που εφάρμοσε φόρο άνθρακα το 2019.
Το 2006, η πόλη Boulder, Κολοράντο, έγινε η πρώτη πόλη των ΗΠΑ με άμεσα εγκεκριμένο από ψηφοφόρους φόρο άνθρακα, και άλλες πόλεις διερευνούν την ιδέα. Στις Ηνωμένες Πολιτείες, το ενδιαφέρον για έναν φόρο άνθρακα σε ολόκληρη την Οικονομία αυξάνεται σταδιακά.
Η συζήτηση επικεντρώνεται συχνά στον τρόπο χρήσης των εσόδων που παράγονται από έναν φόρο. Μία ιδέα είναι να χρησιμοποιηθούν τα έσοδα για τη μείωση των φόρων σε παραγωγικές δραστηριότητες, όπως οι ασφαλιστικές εισφορές ή οι εταιρικοί φόροι.
Άλλες ιδέες περιλαμβάνουν την επιστροφή του σε όλους τους καταναλωτές, με τη μορφή μερισμάτων άνθρακα ή τη χρήση του για τις δαπάνες που θα βελτιώσουν τις υποδομές.
Μία μελέτη του 2017 εκτιμά ότι ένας φόρος 49 $ ανά μετρικό τόνο διοξειδίου του άνθρακα θα μπορούσε να συγκεντρώσει περίπου 2,2 τρισ. δολάρια σε καθαρά έσοδα σε διάστημα 10 ετών από το 2019 έως το 2028.
Προτάσεις φόρου άνθρακα έχουν εισαχθεί στις ΗΠΑ εδώ και χρόνια χωρίς επιτυχία, αλλά οι υποστηρικτές ελπίζουν ότι η ανάγκη για νέα έσοδα για την πληρωμή της φορολογικής μεταρρύθμισης ή των υποδομών θα τις καταστήσουν πιο ελκυστικές, πολιτικά.
Οι οικονομικές επιπτώσεις της φορολόγησης της ρύπανσης είναι καλά κατανοητές, αλλά η πολιτική βιωσιμότητα είναι η κύρια πρόκληση.
Τα περιβαλλοντικά οφέλη από τις μειωμένες εκπομπές θα μοιραστούν οι άνθρωποι σε όλο τον κόσμο. Η καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής θέτει, επομένως, ένα θεμελιώδες πρόβλημα συλλογικής δράσης. Οι μειώσεις των ΗΠΑ θα είναι πολύτιμες εάν συνοδεύονται από συγκρίσιμες μειώσεις σε άλλα έθνη.
Ωστόσο, οι περισσότερες χώρες θα αποκομίσουν σημαντικά εγχώρια οφέλη από τη μείωση των εκπομπών άνθρακα, που αυξάνουν τις ασθένειες και τους θανάτους από την ατμοσφαιρική ρύπανση, μεταξύ άλλων βλαβών (IMF 2019).
Οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής πρέπει να εξετάσουν μία σειρά επιλογών σχεδιασμού, όπως:
Πεδίο εφαρμογής. Το πεδίο εφαρμογής του φόρου άνθρακα εξαρτάται από τις ουσίες που καλύπτονται. Για παράδειγμα, θα μπορούσε να επιβληθεί φόρος άνθρακα στην περιεκτικότητα των ορυκτών καυσίμων σε διοξείδιο του άνθρακα.
Σημείο φορολογίας. Ο φόρος άνθρακα μπορεί να επιβληθεί σε οποιοδήποτε σημείο της αλυσίδας εφοδιασμού Ενέργειας. Η απλούστερη προσέγγιση, διοικητικά, είναι η επιβολή του φόρου «ανοδικά», όπου οι λιγότερες οντότητες θα υπόκεινται σε αυτόν (για παράδειγμα, προμηθευτές άνθρακα, εγκαταστάσεις επεξεργασίας φυσικού αερίου και διυλιστήρια πετρελαίου). Εναλλακτικά, ο φόρος θα μπορούσε να επιβληθεί «midstream» (ηλεκτρικές επιχειρήσεις κοινής ωφέλειας) ή «downstream» (βιομηχανίες που χρησιμοποιούν Ενέργεια, νοικοκυριά ή οχήματα).
Φόροι και συντελεστές κλιμακωτοί. Η οικονομική θεωρία προτείνει ότι ένας φόρος άνθρακα πρέπει να οριστεί ίσος με το κοινωνικό κόστος του άνθρακα, το οποίο είναι η παρούσα αξία των εκτιμώμενων περιβαλλοντικών ζημιών με την πάροδο του χρόνου, που προκαλούνται από έναν επιπλέον τόνο διοξειδίου του άνθρακα που εκπέμπεται σήμερα. Ο φορολογικός συντελεστής θα πρέπει, επίσης, να αυξάνεται με την πάροδο του χρόνου, για να αντανακλά την αυξανόμενη ζημιά που αναμένεται από την κλιματική αλλαγή. Μία αυξανόμενη τιμή με την πάροδο του χρόνου παρέχει, επίσης, ένα μήνυμα στους παραγωγούς ρύπων, ότι θα χρειαστεί να κάνουν περισσότερα και ότι οι επενδύσεις τους σε πιο επιθετικές τεχνολογίες θα δικαιολογηθούν οικονομικά.
Επιπτώσεις διανομής. Τα νοικοκυριά με χαμηλότερο εισόδημα ξοδεύουν μεγαλύτερο μερίδιο του εισοδήματός τους σε Ενέργεια από τα νοικοκυριά με υψηλότερο εισόδημα. Ως αποτέλεσμα, μία τιμή του άνθρακα που αυξάνει το ενεργειακό κόστος μπορεί να έχει μεγαλύτερο αντίκτυπο σε άτομα με χαμηλότερο εισόδημα. Η διοχέτευση ενός ορισμένου ποσοστού εσόδων από έναν φόρο άνθρακα προς νοικοκυριά χαμηλού εισοδήματος για την αντιστάθμιση του αυξημένου ενεργειακού κόστους μπορεί να βοηθήσει να διασφαλιστεί ότι ο φόρος δεν επηρεάζει δυσανάλογα τα χαμηλά στρώματα.
Ανταγωνιστικότητα. Χωρίς διατάξεις που προστατεύουν την τοπική παραγωγή, μία τιμή άνθρακα θα μπορούσε να θέσει τις εγχώριες βιομηχανίες έντασης Ενέργειας, εκτεθειμένες στο εμπόριο, όπως τα χημικά, το τσιμέντο/σκυρόδεμα και ο χάλυβας, σε ανταγωνιστικό μειονέκτημα έναντι των διεθνών ανταγωνιστών που δεν αντιμετωπίζουν ισοδύναμη τιμή. Μία μετατόπιση της ζήτησης σε αυτές τις χώρες θα μπορούσε να οδηγήσει σε «διαρροή εκπομπών» από τη μία χώρα στην άλλη – μειώνοντας το κλιματικό όφελος από την τιμή του άνθρακα. Όλα τα υφιστάμενα προγράμματα τιμολόγησης του άνθρακα περιλαμβάνουν μηχανισμούς για την αντιμετώπιση προβλημάτων ανταγωνιστικότητας. Αυτές περιλαμβάνουν κατανομές που βασίζονται σε ιστορικές εκπομπές, κατανομές βάσει εκροών, εξαιρέσεις για επιλεγμένους τομείς, και εκπτώσεις.
Έσοδα. Ο φόρος άνθρακα μπορεί να αποφέρει σημαντικά έσοδα. Το πώς θα χρησιμοποιηθούν αυτά τα έσοδα θα είναι, τελικά, πολιτική επιλογή. Μέρος ή το σύνολο θα μπορούσε να επιστραφεί στους καταναλωτές με τη μορφή μερίσματος. Εναλλακτικά, θα μπορούσε να επανεπενδυθεί σε κλιματικούς σκοπούς, όπως η προώθηση τεχνολογιών χαμηλών εκπομπών άνθρακα ή η οικοδόμηση ανθεκτικότητας. Η οικονομική έρευνα προτείνει ότι η χρήση των εσόδων για τη μείωση των υφιστάμενων φόρων επί της εργασίας και του κεφαλαίου —γνωστή και ως ανταλλαγή φόρων— μπορεί να ελαχιστοποιήσει το οικονομικό κόστος και μπορεί να οδηγήσει σε καθαρά οικονομικά οφέλη.
*Ο Γιώργος Παππάς είναι Πρόεδρος του Οικονομικού Επιμελητηρίου Βορειοδυτικής Πελοποννήσου και Δυτικής Ελλάδος
